:پ آيات
پبقره 83 وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً با مردم گفتار نيك داشته باشيد.
اسرى 53 قُلْ لِعِبادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطانَ كانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوًّا مُبِيناً.
به بندگان من بگو آن گفتارى كه بهتر است (و محبت انگيزتر است) او را بگويند كه شيطان ميخواهد ميان آنان كدورت و دشمنى ايجاد نمايد. شيطان بطور مسلم دشمن آشكار و روشنى است براى انسان.
فرقان 63 وَ إِذا خاطَبَهُمُ الْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً.
هنگامى كه نادانان با آنها مواجه ميشوند سلام بآنها كرده و برخورد خوب دارند.
قصص 55 وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لا نَبْتَغِي الْجاهِلِينَ.
هنگامى كه گفتار بيهودهاى ميشنوند اعراض و روگردان ميشوند و ميگويند اعمال ما از آن ما و اعمال شما از آن شما سلام و درود بر شما ما دنبال نادانان نيستيم.
احزاب 70 71 يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ.
اى اهل ايمان تقواى الهى داشته باشيد و گفتار استوار و متين بگوئيد كه خداوند توفيق عمل صالح بشما ميدهد و گناهانتان را مىبخشد.پ
تفسير
. وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً.
پامام عليه السّلام فرمود. يعنى با همه مردم چه مؤمن چه مخالف گفتار نيك داشته باشيد اما با مؤمن با يك چهره باز و خوشحالى و محبت. و اما با مخالف بمنظور جلب او بطرف حق و حقيقت با كمال مدارا و نرمش. و اگر از جذب آنان نااميد شد لا اقل اين نتيجه را دارد كه شر و مزاحمت آنان را از خود و برادران مؤمن بازداشته كه تفضيلش در باب تقيه خواهد آمدپ و در كافى و تفسير عياشى راجع باين آيه شريفه از حضرت باقر عليه السّلام نقل شده كه بمردم بهترين گفتارى كه توقع داريد بشما گفته شود بگوئيد.پ و در كافى. از حضرت صادق عليه السّلام است كه فرمود.
لا تقولوا الا خيرا حتى تعلموا ما هو.
در حق مردم بجز خوبى نگوئيد تا وقتى كه بدانيد قضيه از چه قرار است. در توضيح فرموده حضرت گفته شد. يعنى تا وقتى كه در باره ديگران خيرى را سراغ داريد بجز خير نگوئيد ولى وقتى كه كاملا روشن شد كه هيچ خيرى در او نيست و خباثت درون آنها براى شما مكشوف گشت بطورى كه كوچكترين شك و ترديدى باقى نماند در اين صورت مانعى ندارد كه در حق آنان خيرى نگوئيد. و لفظ (ما) ممكن است موصوله باشد و يا براى استفهام و يا براى لفظى كه شرحش لازم نيست.پ و على بن ابراهيم (صاحب تفسير) گفته كه اين راجع به يهود نازل شده ولى بوسيله آيه.
فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ و هر جا كه بمشركين دست يافتيد آنان را بكشيد منسوخ شده است. يعنى با اين قوم يهود نه تنها گفتار نيك نداشته بلكه چون از عناد و لجاج دست برنميدارند اكنون هر جا كه آنها را يافتيد بكشيد. و ممكن است چنين گفته شود كه اين آيه و اين دستور نسبت به يهود و اهل ذمه منسوخ شده ولى در حق ساير مردم همچنان باقى است.
اخبار اين باب
پ1- خصال و امالى. يحيى بن زيد .... از ثمالى از حضرت سجاد عليه السّلام كه فرمود.
گفتار نيك موجب زياد شدن مال و فراوان شدن رزق و تاخير اجل مىشود و انسان را داخل بهشت نموده و باعث محبوبيت در نظر خاندان خود ميگردد.پ 2- امالى امير مؤمنان عليه السّلام به نوف (يكى از اصحابش) فرمود اى نوف گفتارت خوب باشد تا مردم تو را به نيكى و خير ياد كنند.پ 3- امالى. مكتب .... از سليمان بن مهران كه گفت وارد شدم بر حضرت صادق عليه السّلام و خدمتش گروهى از شيعيان بودند و شنيدم كه حضرت فرمود. هان اى شيعيان بايد شما زينت ما باشيد و مبادا رفتار شما چهره زيباى ما را زشت نشان دهد بمردم گفتار نيك بگوئيد و زبان خود را حفظ كرده و از سخنان زيادى و زشت خوددارى نمائيد. غضائرى هم چنين نقل كرده.پ 4- امالى. از امير مؤمنان عليه السّلام كه فرمود كسى كه در سخنان خود حدود سخن را مراعات نكند در كلامش سخنان زشت آشكار خواهد شد.پ 5- علل الشرائع. امير مؤمنان عليه السّلام فرمود. سخن خير و خوب بگوئيد كه باين صفت معروف ميشويد و عمل بخير كنيد تا از نيكان و اهل خير باشيد.پ 6- علل. ماجيلويه ... از ابراهيم بن خطاب مرفوعا از حضرت صادق عليه السّلام كه
فرمود. ممكن است از دهان يكى از شما يك كلمه زشتى بيرون آيد كه باعث خطر جانى براى او شود پس لازم است دنبال آن سخنى بگويد كه جبران نمايد تا آن سخن اولى فراموش شده و جانش محفوظ گردد.پ 7- محاسن. از پدرش از نوفلى از سكونى از حضرت صادق عليه السّلام از اجداد طاهرينش از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله. كه فرمود سوگند بآن خدائى كه جانم در دست او است بهترين انفاق و بهترين سرمايهگذارى كه مردم دارند سخنان خوبى است (كه موجب محبت و وحدت آنان مىشود) و محبوبترين چيزها است.پ 8- محاسن با همان سند از حضرت صادق عليه السّلام كه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود.
سه چيز از درهاى نيكى است 1- سخاوت نفس 2- كلام خوب 3- صبر و پايدارى در برابر مشكلات و آرزوها.پ 9- محاسن. از پدرش ... از حضرت صادق عليه السّلام كه امير مؤمنان عليه السّلام فرمود.
سخن خير بگوئيد تا معروف بخير شويد و عمل كنيد بخير تا از اهل خير باشيد.پ 10- محاسن از پدرش از ابن اسباط مرفوعا از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود خدا رحمت كند آن بندهاى را كه سخن خوب بگويد تا بهرهمند شود و يا سكوت كند از گفتار بد تا سالم بماند.پ 11- تحف العقول. حضرت عسكرى عليه السّلام فرمود قلب احمق و نادان در دهان او است و دهان حكيم و دانشمند در قلب او است ..پ 12- محاسن از پدرش ... كه شخص مهار مركب رسول خدا را گرفت و سؤال نمود يا رسول اللَّه كدام عملى افضل اعمال است؟ فرمود غذا دادن بديگران و سخن خوب گفتن.پ 13- خصال. با اسناد خود از حضرت صادق از پدرش عليهما السّلام كه در باره آيه شريفه وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً.
فرمود اين آيه در باره اهل كتاب (يهود و نصارى) نازل شد ولى بعدا با نزول اين آيه منسوخ شده است.
قاتِلُوا الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ لا يُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ لا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ سوره برائه 29.
بجنگيد با اهل كتاب كه ايمان بخدا و روز قيامت ندارند و آنچه را كه خدا و رسولش تحريم ميكنند حرام نمىشمارند و معتقد بدين حق نيستند. با آنان نبرد كنيد تا وقتى كه با دست خودشان در كمال ذلت و حقارت جزيه و مقررى سرانه بپردازند.
پ14- تهذيب با اسناد خود از احمد بن محمد از حسين بن سعيد از ابى على كه گفت خدمت حضرت صادق عليه السّلام بوديم. شخصى از ياران عرض كرد فدايت شوم آيه وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً نسبت بهمه اين مردم است حضرت خنديد و فرمود نه. مقصود اين است كه بگوئيد، محمد رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و على اهل بيت.
بيان. ظاهرا حضرت اين مطلب را بعنوان مثال فرمود و منظور تاويل آيه است كه غرض از آيه بيان حقائق و گفتن امور حقيقى و واقعى است براى مردم. و يا مقصود از ناس انسانهاى حقيقى است كه عبارت از انبياء و ائمه عليهم السّلام باشد (يعنى راجع بآنان سخنان حق و خوب بگوئيد) همان طورى كه در تفسير آيه شريفه ثُمَّ أَفِيضُوا مِنْ حَيْثُ أَفاضَ النَّاسُ بقره 199 در عرفات آن طورى كه مردم (ائمه عليهم السّلام) كوچ ميكنند شما هم كوچ كنيد. على اى حال بهر يك از دو فرض كه گفته شد اين تفسير بطن آيه است و در مورد غير تقيه است.پ 15- تفسير عياشى. از حرير از پريد كه گويد خدمت حضرت صادق عليه السّلام عرض كردم. من غذا و طعام بكسى ميخورانم ولى آن سائل را نمىشناسم مسلمان است يا نه؟
حضرت فرمود تا وقتى كه وضعش براى شما روشن نيست كه دوست است يا دشمن غذا و طعام باو بده كه خداوند متعال ميفرمايد.
وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً.
بيان. شايد منظور اين باشد. در صورتى كه گفتار نيك و برخورد خوب با آنها مطلوب است اطعام و غذا دادن بآنها بطريق اولى مطلوب است چون اين كار احسان بيشترى است.
و يا اينكه گفتن و بيان آيه براى تنظيم و رفع استبعادات يعنى اين داراى حسن و خوب است. و يا اينكه اين مطلب تاويل و تفسير ديگرى است براى آيه شريفه يعنى نسبت بمردم خوشبين باشيد و نسبت كفر و مخالفت بآنها ندهيد تا وقتى كه يقين نداريد.پ 16- تفسير عياشى. عبد اللَّه بن سنان از حضرت صادق عليه السّلام كه گفت شنيدم كه حضرت فرمود. تقوا داشته باشيد و با كلمات و سخنان زشت مردم را بر خود مسلط نكنيد كه خداوند متعال ميفرمايد وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً.
