[آيات]
پتغابن 16 و 17 وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لِأَنْفُسِكُمْ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً يُضاعِفْهُ لَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ.
انفاق كنيد كه براى شما خوب است و هر كس كه از بخل نفس محفوظ ماند همان رستگارانند اگر بخدا قرض نيكوئى بدهيد آن را براى شما چند برابر مىنمايد و شما را مىبخشد و خدا از احسان شما تشكر مينمايد و نسبت بشما بردبار است.
[اخبار]
پ1- امالى. حسن بن عبد اللَّه ... از على عليه السّلام كه فرموده سخاوتمندان بزرگان دنيا و پرهيزكاران بزرگان در آخرت هستند در صحيفه الرضا هم از حضرت رضا اين طور نقل شده.
مؤلف قسمتى از اين اخبار در باب جوامع مكارم و قسمتى هم در باب حسن خلق نقل شده.پ 2- امالى. ابن متوكل ... از حسن بن زياد از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود. خداوند متعال دين اسلام را براى شما پسند نمود شما هم با داشتن صفت سخاوت و خوى نيك حق مصاحبت اين دين را ادا نمائيد.پ 3- خصال. ابن متوكل ... از جميل كه حضرت صادق عليه السّلام فرمود. بهترين شما سخاوتمندان شما و بدترين شما بخيلان شما هستند. و از اعمال صالحه نيكى به برادران و كوشش در احتياجات آنان است و در اين كارها بخاك ماليدن بينى شيطان و دورى از آتش و دخول در بهشت است.
اى جميل اين حديث را به غرر اصحاب و ياران خوب خود بگو عرض كردم فدايت شوم غرر اصحاب و ياران خوب من چه كسانى هستند؟ فرمود آنان كسانى هستند كه به برادران در گرفتارى و آسايش نيكى كنند سپس فرمود اى جميل اين كار براى ثروتمندان بزرگ آسان است و خداوند تهيدستانى را كه اقدام باحسان و نيكى به برادران مينمائيد مدح و ستايش فرموده كه در قرآن فرمود.
وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ديگران را بر خود ترجيح ميدهند اگر چه خودشان در تنگدستى و فشار هستند و آنان كه از صفت ناپسند بخل محفوظ باشند همان رستگارانند.پ 4- امالى طوسى مفيد ... از بريد عجلى از حضرت باقر عليه السّلام از پدران از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه خداوند متعال ميفرمايد. صفت پسنديده نيكى به ديگران تحفه و هديهاى است كه به بنده مؤمن خود ميدهم. اگر اين هديه را پذيرفت از اثر لطف و رحمت من است و
اگر نپذيرفت از جهت گناهى است كه موجب محروميتش شده و از ناحيه خود اوست نه از طرف من. و هر بندهاى كه او را آفريده و او را بطرف ايمان هدايت كرده باشم و اخلاق نيكو باو عنايت كرده و او را بصفت بخل و تنگنظرى مبتلا نكرده باشم براى او خير و خوبى اراده كردهام.پ 5- عيون. صدوق از پدرش ... از احمد بن سليمان كه گفت شخصى از حضرت موسى بن- جعفر عليهما السّلام كه مشغول طواف بود از معناى جواد سؤال كرد؟ حضرت فرمود اين سخن تو داراى دو جواب است چون لفظ جواد در باره خالق يك معنا دارد و در باره مخلوق معناى ديگرى دارد اگر منظور مخلوق باشد جواد بكسى گفته مىشود كه آنچه خداوند فرض و واجب نموده است ادا كند و بخيل كسى است كه از اداء واجبات الهى بخل ورزد. و اگر منظور خالق باشد او جواد است خواه بدهد خواه ندهد چون اگر عطا كند عطا كرده است به بنده خود چيزى را كه مال او نيست و اگر از عطا و بخشش خوددارى كند در اين صورت هم چيزى را كه مال بنده نيست نداده است هر چه هست مال خدا است پس بخل در حق خدا اصلا معنا نداردپ در معانى الاخبار صدوق از پدرش ... از احمد بن مسلم بهمين مضمون نقل نموده است.پ 6- عيون. صدوق از پدرش ... از يقطينى كه حضرت رضا عليه السّلام فرمود. در خروس سفيد پنج خصلت از خصال انبياء هست.
1- شناختن وقت نماز را 2- غيرت 3- سخاوت 4- شجاعت 5- آميزش زياد.پ 7- عيون. ابن مسرور ... از وشاء كه گفت شنيدم از حضرت رضا عليه السّلام كه ميفرمود.
شخص با سخاوت. بخداوند. به بهشت به مردم نزديك است و بخيل از خدا و از بهشت و از مردم دور استپ و فرمود سخاوت درختى است در بهشت كسى كه بشاخه آن آويزد داخل بهشت مىشود.پ 8- عيون صدوق از پدرش ... از ياسر خادم از حضرت رضا عليه السّلام كه فرمود سخاوتمند از غذاى ديگران استفاده ميكند تا ديگران هم از غذاى او بخورند و شخص بخيل از غذاى ديگران نميخورد كه مبادا ديگران از غذاى او بخورند.پ 9- امالى طوسى. عدهاى از ابى مفضل ... از سعيد بن مسلمه از حضرت باقر از پدرانش بهشت كه شاخههاى او در دنيا آويخته است هر كس داراى صفت سخاوت باشد شاخهاى از آن درخت دست زده كه او را بسوى بهشت خواهد برد و نخل نيز درختى است از درختان دوزخ كه شاخههاى آن در دنيا آويخته است هر كس كه داراى صفت ناپسند بخل باشد شاخهاى از آن درخت را در دست گرفته كه اين شاخه او را بسوى دوزخ ميكشاند.پ ابو مفضل گويد اين حديث را حسين از شخصى از حضرت باقر نقل كردپ و حضرت صادق عليه السّلام فرمود. سخاوتمند آن نيست كه مال خود را با اسراف و تبذير در غير حق و بيجا صرف كند ولى سخاوتمند كسى
است كه آنچه خداوند در مال او فرض و واجب نموده زكاة و غير زكاة ادا كند و بخيل كسى است كه حق الهى را كه در مالش هست نپردازد.پ 10- معانى الاخبار از پدرش ... از شخصى كه گفت از حضرت صادق عليه السّلام سؤال كردم حد و تعريف سخاوت چيست؟ فرمود يعنى آنچه كه خداوند در مال تو واجب نموده بپردازى و بمحلش برسانى.پ 11- معانى از پدرش ... از حريز از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود سخاوتمند بزرگوار كسى است كه مالش را در مورد حق صرف كند.پ 12- معانى الاخبار. ابن متوكل ... از ازدى از حضرت صادق عليه السّلام كه فرمود سخاوت آنست كه بنده سخاوتمندانه از تحصيل مال حرام چشم بپوشد و هنگامى كه از راه حلال مالى را بدست آورد با طيب نفس آن را در راه خدا انفاق نمايد.پ 13- معانى الاخبار. ابن متوكل ... از حفض بن غياث از حضرت صادق عليه السّلام كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. سخاوت درختى است كه ريشه آن در بهشت و خود آن درخت بر فراز دنيا و آويخته در او است كسى كه شاخهاى از آن را بدست گيرد او را بطرف بهشت ميكشد.پ 14- معانى الاخبار از پدرش ... از حارث كه امير مؤمنان عليه السّلام به امام حسن (ع) فرمود. اى فرزند سماحت و جوانمردى چيست؟ عرضه داشت بذل و بخشش در هر حال خواه در حال تنگدستى و خواه در حال آسايش و داشتن ثروت.پ مؤلف در كتاب مذكور با سندهاى ديگر اين طور است كه حضرت سؤال كرد. فرزندم سماحت چيست؟ عرض كرد پاسخ مسائل را دادن و بخشش شخص ثروتمند.15- محاسن از پدرش از نوفلى از سكونى از حضرت صادق عليه السّلام كه امير مؤمنان (ع) فرمود سه چيز است كه از درهاى خوبى و نيكى است. 1- سخاوت نفس و روح 2- سخن پاكيزه و گفتار خوب 3- صبر و مقاومت در برابر مشكلات و اذيتها.پ 16- اختصاص و فقه الرضا. از حضرت عالم عليه السّلام كه فرمود. سخاوت درختى است در بهشت كه شاخههاى آن در دنيا آويخته است هر كس كه بشاخهاى از آن متمسك شود او را به بهشت ميبرد. و بخل هم درختى است در دوزخ كه شاخههاى آن در دنيا است هر كس كه به شاخههاى از آن متمسك شود او را به آتش ميكشاند كه خداوند مهربان ما را و شما را از آتش در پناه لطف خود قرار دهد.پ و روايت ميكنيم كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله به عدى پسر حاتم طائى فرمود. عذاب پدرت بجهت سخاوتش سبك شد.پ و روايت شده كه گروهى از اسيران دشمن را خدمت پيامبر اسلام آوردند حضرت به امير مؤمنان دستور داد
كه گردن آنان را بزند سپس شخصى معينى را استثناء كرد كه كشته نشود آن شخص عرض كرد چرا تنها مرا عفو نمودى با اينكه جنايت همه ما همانند است؟ حضرت فرمود. خداوند متعال بمن وحى فرمود كه چون تو در ميان قبيله خود سخاوتمند هستى من تو را نكشم. آن مرد گفت من شهادت بتوحيد و رسالت تو ميدهم حضرت فرمود سخاوتش او را بهشتى كرد.پ و روايت شده كه جوان باسخاوتى كه اعتراف بگناهش نمايد در نظر خدا از پيرى كه عابد است ولى بخيل باشد محبوبتر است.پ و روايت شده كه هيچ چيز مانند غذا دادن و قربانى كردن انسان را به خداوند متعال نزديك نميكند.پ و روايت شده كه نشستن در كنار سفرهها را طولانى كنيد كه از عمر شما محسوب نميشود.پ و روايت شده كه اگر انسان فرضا غذائى با صرف صد هزار درهم تهيه نمايد و او را به يك مؤمن بخوراند اسراف محسوب نميشود.پ و روايت شده از عالم كه فرمود.
كه غذا بخورانيد و سلام را آشكار و روشن بدهيد و موقع خواب مردم نماز بخوانيد (نماز شب).
و بسلامتى داخل بهشت شويدپ و در روايت است. بترس از مقابله با شخص سخى كه خداوند متعال از او دستگيرى ميفرمايدپ و روايت شده كه اگر شخص با سخاوت در معرض خطا و لغزش قرار گيرد خداوند پيشانيش را ميگيرد و او را نجات ميدهد.پ 17- مصباح الشريعه حضرت صادق عليه السّلام فرمود. سخاوت از صفات و از اخلاق پيامبران است و اساس و پايه ايمان و مؤمن غير سخى نميشود و همانا سخاوتمند داراى يقين و همت بلند است چون سخاوت شعاع نور يقين است و كسى كه داراى هدف ارزشمندى باشد هر چه بذل و بخشش كند براى او آسان استپ و پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود سخاوت و بخشش با سرشت دولت خدا آميخته است و سخاوت بذل و گذشت از هر چيز محبوب است كه حد اقل آن دنيا است (يعنى سخاوت به بذل جان و فرزند هم محقق مىشود) يكى از نشانههاى سخاوت اين است كه اهميت ندهد به دنيا و زندگى آن كه چه كسى آن را مىخورد و چه كسى رياست مىكند؟ مؤمن است يا كافر- مطيع است يا غير مطيع و عاصى شريف و ارزنده است يا پست و بىارزش (اساسا در فكر دنيا و رياست آن نيست ولى مراقب انجام وظيفه هست) خود گرسنه ميماند و ديگرى را اسير ميكند. خود برهنه ميماند و ديگرى را ميپوشاند و بديگران ميبخشد ولى از پذيرش عطا و بخشش ديگران امتناع دارد انعام و احسان مينمايد و توقع احسان ندارد و اگر مالك تمام دنيا باشد خود را اجنبى دانسته و مالك نمىبيند و اگر تمام آن را در راه خدا انفاق كند و در يك لحظه همه را بذل نمايد بهيچ وجه احساس ناراحتى ندارد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. شخص سخاوتمند بخدا نزديك و بمردم نزديك و به بهشت نزديك است است و از آتش دور است و شخص بخيل از خدا بدور و از مردم بدور و از
بهشت بدور و بآتش نزديك است. و بآن انسانى سخاوتمند گفته مىشود كه در راه طاعت الهى و براى خدا بخشش كند گر چه يك قرص نان و يا يك شربت آب باشد. پيامبر اسلام (ص) فرمود سخاوت بايد از ملك خود باشد و براى خدا باشد ولى آن كس كه در معصيت خدا صرف مال و اسراف مينمايد سخط و خشم الهى را با خود حمل ميكند و چنين شخصى نسبت بخود بخيلترين مردم است تا چه رسد به ديگران چون از هواى نفسش پيروى و از دستور خدا تخلف و تمرد نموده (و نه تنها به خودش هيچ نفعى نرسانده بلكه خود را در معرض سخط و غضب الهى قرار داده است) خداوند ميفرمايد.
وَ لَيَحْمِلُنَّ أَثْقالَهُمْ وَ أَثْقالًا مَعَ أَثْقالِهِمْ عنكبوت 13 بارهاى سنگينى را حمل نموده و بارهاى سنگين ديگرى با بارهاى خود حمل مىنمائيد.پ پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود. فرزند مغرور آدم مرتب ميگويد ملك من. ملك من.
مال من. مال من. اى بيچاره كجا بودى تو؟ آن وقتى كه ملك بود و تو اصلا نبودى. و آيا براى تو جز آنچه خوردهاى كه از بين رفته و يا پوشيدهاى كه آنهم كهنه و پوسيده شده و يا آنچه صدقه دادهاى و باقى گذاشتهاى براى خود. آيا غير اينها چيزى براى تو هست؟ و آنچه كه بعنوان صدقه دادهاى معلوم نيست آيا موجب رحمت و مغفرت تو باشد يا موجب عقاب و عذاب تو؟ بنا بر اين خوب فكر كن كه مال ديگران در نظر تو محبوبتر از مال خودت نباشد.پ امير مؤمنان عليه السّلام فرمود. آنچه كه پيش فرستاده شده و انفاق شده براى صاحبان ملك است و آنچه كه بماند براى وارثها است. و آنچه كه اكنون در دست تو جز مغرور شدن و فريب خوردن به آن چيزى عائدت نميشود. چقدر ميخواهى سعى و كوشش داشته باشى در طلب دنيا؟ و تا كى ميخواهى ادعاى واهى بنمائى؟ آيا ميخواهى خود را فقير و ديگران را غنى سازى؟پ 18- جامع الاخبار. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. بهشت منزلگاه سخاوتمندان است.پ و حضرت صادق عليه السّلام فرمود سخاوتمند بزرگوار كسى است كه مال خود را در حقش و در راه حق انفاق كند.پ از حضرت صادق روايت است كه فرمود. شخص جاهل و نادانى كه با سخاوت باشد از شخص روزهدار بخيل بهتر و افضل است.پ و در حديث ديگرى از حضرت صادق عليه السّلام است كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. جوان سخاوتمندى كه در گناه فرو رفته باشد در نظر خدا محبوبتر است از پيرمرد عابدى كه بخيل باشد.پ حسن وشاء گويد از حضرت رضا عليه السّلام شنيدم كه ميفرمود. شخص با سخاوت. بخدا و به بهشت و به مردم نزديك و از آتش دوزخ بدور است و بخيل از خدا و از مردم و از بهشت دور و به آتش نزديك است.پ پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود. مردم بر چهار دستهاند 1- با سخاوت 2- بزرگوار 3- بخيل 4- پست. سخاوتمند ميخورد بخشش هم ميكند. بزرگوار خود نميخورد و بخشش ميكند
بخيل ميخورد ولى بخششى ندارد. لئيم و پست فطرت نه ميخورد و نه بخشش ميكند.پ 19- كتاب حسين بن سعيد. محمد بن فضيل از زراره كه گويد شنيدم از حضرت صادق (ع) كه ميفرمود. خداوند متعال دين مقدس اسلام را براى خود پسنديده شما هم با داشتن صفت سخاوت و اخلاق نيكو اين دين مقدس را نيكو داشته باشيد.پ 20- امالى طوسى با سند خود از موسى بن بكر از حضرت موسى بن جعفر عليهما السّلام از ابى ذر از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه فرمود كسى كه عوض دادن خدا را باور داشته باشد با كمال جود بخشش ميكند.پ 21- حسين بن على عليهما السّلام فرمود كسى كه بخشش تو را ميپذيرد تو را بر داشتن صفت كرم تقويت و يارى كردهپ و فرمود. اگر مال و ثروت را در اختيار خود نگيرى تو خود در اختيار ثروت قرار خواهى گرفت بنا بر اين مال و ثروت را خرج كن كه بر تو رحم نخواهد كرد و آن را بخور پيش از اينكه تو را بخورد.پ و حضرت صادق عليه السّلام فرمود. جاهل سخاوتمند از عابد بخيل بهتر و افضل است.پ و فرمود سخاوت آنست كه پيش از سؤال و درخواست باشد و اگر پس از درخواست سائل باشد آن احساس شرم و از جهت عدم قبول نكوهش و مذمت استپ و نيز فرموده صفت كرم و بزرگوارى از صفت رحمت و مهربانى با ارزشتر است.پ 22- كتاب امامت و تبصره. قاسم بن علوى ... از سكونى از حضرت باقر از پدرانش (ع) كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود. غذا و سفره سخاوتمند دوا و درمان است و غذاى بخيل درد است.
