پآيات- قصص: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ وَ نُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ.پ تفسير: مرحوم طبرسى در مجمع البيان مينويسد: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ معنى اينست كه فرعون تصميم داشت بنى اسرائيل را از ميان بردارد و بكشد ما تصميم داريم بر آنها منت گذاريم: وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً ايشان را پيشوا و رهبر قرار دهيم در كارهاى نيك يا فرمانروا و پادشاه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ آنها را وارث ملك و مال فرعون و قوم او بنمائيم.پ روايت صحيح از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام رسيده كه فرمود به آن خدائى كه دانه را ميشكافد و جان در كالبد مىدمد دنيا بما رو خواهد آورد بعد از اين پشت نمودن و تنفرى كه از ما دارد همانند ماده شترى كه به بچه خود خيلى علاقه دارد و از او حمايت مىكند.
پس از آن اين آيه را خواند: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ.
پحضرت زين العابدين عليه السّلام فرمود بآن خدائى كه محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم را برانگيخت مژده دهنده و هراسنده نيكان از ما خانواده و شيعيان آنها مانند موسى و پيروان او است و دشمنان ما و پيروان آنها مانند فرعون و هواداران او است.
توضيح: روايات زيادى رسيده كه منظور از فرعون و هامان در آيه ابا بكر و عمرند.پ معانى الاخبار: مفضل گفت از حضرت صادق عليه السّلام شنيدم مىفرمود كه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم نگاه به علي و حسن و حسين عليهم السّلام نموده گريه كرد فرمود شما مستضعفين هستيد پس از من، عرضكردم يا ابن رسول اللَّه معنى اين فرمايش پيامبر چيست؟ فرمود معناى آن اينست كه كه شما پيشوا و امام مردميد بعد از من خداوند در اين آيه مىفرمايد: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ.پ تفسير قمى: نَتْلُوا عَلَيْكَ مِنْ نَبَإِ مُوسى وَ فِرْعَوْنَ تا إِنَّهُ كانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ خداوند در اين آيات خبر ميدهد از ناراحتيهائى كه موسى و اصحابش از فرعون ديدند از كشته شدن و ظلم تا تذكار اين مطلب موجب تسلى و تسكين پيامبر اكرم گردد راجع به ناراحتىهائى كه اهل بيت او از امتش مىبينند سپس به او مژده داد پس از اين تسلى كه خاندانش پيروز مىشوند بر دشمنان و آنها را در روى زمين خليفه و امام بر امت قرار خواهد داد.
بسوى دنيا باز ميگردند با دشمنانشان تا از آنها انتقام بگيرند فرموده:
وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ، وَ نُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ.
اگر اين آيه در باره موسى و فرعون نازل شده بود بايد ميفرمود: وَ نُرِيَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنْهُمْ ما كانُوا يَحْذَرُونَ و بفرعون و هامان و سپاه آن دو
نشان ميداديم از موسى چيزى كه موجب ترس و وحشت آنها بود (از كشته شدن و شكنجه) ضمير را مفرد مىآورد (منه) نه (منهم) ضمير جمع وقتى مىفرمايد تصميم داريم منت گذاريم بر كسانى كه ضعيف شمرده شدهاند در زمين آنها را امام قرار دهيم متوجه ميشويم كه خطاب به پيامبر است و وعدهاى كه خدا باو داده، مربوط به بعد از آن جناب است و ائمه از فرزندان او هستند.
خداوند اين مثل را براى آنها زده در مورد موسى و بنى اسرائيل و دشمنان آنها فرعون و هامان و سپاه آن دو فرموده است فرعون شروع بكشتار بنى اسرائيل كرد و به آنها ستم نمود.
خداوند موسى را بر او پيروز كرد تا آنجا كه موجب هلاكت فرعون گرديد همچنين اهل بيت پيامبر از دشمنان خود ستمتهائى از كشته شدن و غصب مقام ديدند در آينده خداوند آنها را بدنيا برميگرداند و دشمنان ايشان را نيز مىآورد تا آنها را بكشند.
امير المؤمنين عليه السّلام در باره دشمنان خود مثلى زده مانند مثالى كه خدا به فرعون و هامان زده فرموده است: اى مردم اول كسى كه ستمگرى را در زمين شروع كرد عناق دختر آدم بود.
خداوند براى او بيست انگشت آفريد در هر انگشت دو ناخن قرار داشت هر كدام باندازهى منجل بزرگى بود و يك جريب زمين محل نشستن او مىشد وقتى ستمكارى را از پيش گرفت خداوند شيرى باندازه فيل و گرگى باندازه شتر و عقابى مانند الاغ براى نابودى او فرستاد اين مربوط به آفريدههاى اول بود خداوند شير و گرگ و عقاب را بر آن زن مسلط گردانيد او را كشتند.
دقت نمائيد خداوند فرعون و هامان را كشت و قارون را در زمين فرو برد اين مثالى است آورده از براى دشمنان خدا كه غصب حقش را نمودند آنها را هلاك كرد.
سپس امير المؤمنين عليه السّلام بعد از اين مثل فرمود مرا حقى بود كه اشخاص
تا اهل آن را غصب كردند با اينكه شريك در آن امر نبودند و نميتواند توبه از اين عمل نمايد مگر از جانب خدا آيهاى نازل شود و يا پيامبرى ارسال گردد كجا ميتواند پس از پيامبر اكرم محمّد مصطفى پيامبرى بيايد با اينكه نبوت باو ختم شده و چطور توبه ميكند با اينكه در برزخ قيامت بسر ميبرد و فريب آرزوهاى خود را خورده و گمراه شده اينك بر فراز آتشى سهمگين قرار گرفته كه او را بداخل جهنم پرتاب ميكند خداوند ستمگران را هدايت نخواهد كرد. «1» چنين است مثل قائم در غيبت و فرار از اجتماع و پنهان زيستن مانند موسى كه ترسان و پنهان ميزيست تا خداوند اجازه ظهور و استرداد حق و كشتن دشمنانش را بدهد كه در اين آيه ميفرمايد: أُذِنَ لِلَّذِينَ يُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ. الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بِغَيْرِ حَقٍّ.
خداوند مثلى براى حسين بن على عليه السّلام در بنى اسرائيل دارد راجع به ناراحتىهائى كه از دشمنان ديدند.
ابن حميد از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه منهال بن عمر خدمت على بن الحسين زين العابدين عليه السّلام رسيد و عرضكرد آقا! حال شما چطور است فرمود و اى بر تو نميدانى حال ما چطور است ما در ميان ملتى هستيم مانند بنى اسرائيل در ميان فرعونيان كه فرزندان آنها را ميكشتند و زنان را زنده نگه ميداشتند.پ كنز جامع الفوائد: از ربيعة بن ناجد نقل ميكند كه از علي عليه السّلام شنيدم پس از خواندن اين آيه فرمود: دنيا بما رو مىآورد مانند ماده شتر كه بفرزند خود روى مىآورد آن ماده شترى كه كمال حمايت را از فرزند خود دارد.
با همين اسناد از ابو صالح از علي عليه السّلام اين روايت نقل شده و در تفسير فرات است كه علي عليه السّلام فرمود اين آيه در باره ما نازل شده.پ تفسير فرات: ثوير بن ابى فاخته گفت زين العابدين عليه السّلام بمن فرمود قرآن ميخوانى عرضكردم: آرى فرمود بخوان طسم سوره موسى و فرعون را.
من چهار آيه از اول سوره را خواندم تا رسيدم باين آيه: وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ فرمود كافى است بآن خدائى كه محمّد را بحق برانگيخته بشير و نذير، نيكان از ما خانواده و شيعيان ما مانند موسى و پيروان او هستند.پ تفسير فرات: حسين بن سعيد باسناد خود از علي بن ابى طالب عليه السّلام نقل ميكند كه فرمود هر كه مايل است وضع ما و اين قوم را بداند. ما و شيعيانمان در آن روز كه خدا آسمانها را آفريد شبيه موسى و پيروان او هستيم و دشمنانمان شبيه فرعون و پيروانش در باره ما اين آيات از اول سوره قصص تا يَحْذَرُونَ نازل شده قسم بآن خدائى كه دانه را شكافت و جان بانسان داد و كتاب آسمانى بر محمّد براستى و عدالت نازل نمود و قدرت و حكومت بسوى شما باز خواهد گشت مانند ماده شترى كه بفرزند خود توجه دارد.پ تفسير فرات: زيد بن سلام جعفى گفت خدمت حضرت باقر عليه السّلام رسيده عرضكردم آقا خيثمه جعفى از شما نقل كرد كه فرمودهايد: وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ ائمه در باره اين آيه شما هستيد و وارثين نيز شمائيد فرمود بخدا قسم خيثمه راست گفته همين طور باو گفتهام.پ تفسير عياشى: حضرت باقر عليه السّلام در باره آيه: الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ، رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها تا نَصِيراً ما همان گروه هستيم.پ تفسير عياشى: سماعه گفت از حضرت صادق عليه السّلام تفسير مستضعفين را پرسيدم فرمود آنها اهل ولايت هستند عرضكردم كدام ولايت منظور شما است فرمود منظور ولايت دينى نيست اما ازدواج وارث و آميزش با آنها صحيح است ولى نه مؤمن و نه كافرند گروهى كه اميد نجات آنها در آخرت است.
اما مستضعفينى كه در اين آيه قرار دارد وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ تا نَصِيراً ما هستيم.
توضيح: لفظ مستضعفين در دو آيه سوره نساء قرار دارد: اول- وَ ما لَكُمْ
لا تُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيراً.
دوم- إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ تا إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَ لا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا.
امام عليه السّلام آيه اولى را بائمه عليهم السّلام تفسير نموده زيرا خداوند آنها را قرين خويش قرار داده و پيكار در راه آنها را مانند پيكار در راه خود ميداند و آيه دوم راجع بكسانيست كه ايمان كامل ندارند و عذرى در اين مورد آوردهاند ميگويند ما نتوانستيم راه بجائى پيدا كنيم عذرشان پذيرفته شد.پ مناقب: ابو الصباح گفت حضرت باقر عليه السّلام نگاهى بحضرت صادق نموده فرمود بخدا قسم اين از آنهائى است كه خداوند فرموده: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ.
