پتفسير عياشى: يكى از اصحاب از حضرت صادق عليه السلام نقل كرد در قرائت علي عليه السّلام كنتم خير ائمة اخرجت للناس شما بهترين پيشوايان هستيد كه براى مردم قرار داده شدهايد. فرمود آنها آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم هستند.پ تفسير عياشى: ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه اين آيه بخدا قسم اين طور نازل شده بر پيامبر اكرم در باره اوصياء فقط: كنتم خير ائمة أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ اين چنين بخدا قسم جبرئيل آورده و جز محمّد و اوصياء او عليهم السّلام را قصد نكرده.پ عياشى: زبيرى از حضرت صادق عليه السّلام نقل ميكند كه در باره آيه كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ فرمود يعنى همان امتى كه دعاى ابراهيم ايشان را شامل مىشود آنها همان امتى هستند كه خداوند در ميان ايشان بر انگيخت و از ايشان پيامبر را انتخاب نمود و بسوى ايشان كتاب آسمانى را فرستاد و امت وسطى همين امت است كه بهترين امت از ميان مردم است.پ تفسير قمى: ابى الجارود از حضرت باقر عليه السّلام در باره آيه: وَ لْتَكُنْ
مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ اين امتياز متعلق بآل محمّد و پيروان آنها است كه دعوت بنيكى ميكنند وَ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ.پ توضيح: مرحوم طبرسى از حضرت صادق عليه السّلام روايت ميكند و لتكن منكم ائمة و كنتم خير ائمة اخرجت للناس.پ تفسير قمى: ابن سنان از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه اين آيه را بر آن جناب خواندم: كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ فرمود بهترين امت بوديد كه امير المؤمنين امام حسن و امام حسين عليهم السّلام را كشتيد گفتم فدايت شوم چگونه نازل شده؟ فرمود:
كنتم خير ائمة اخرجت للناس مگر ملاحظه نميكني كه خداوند آنها را با اين امتيازها ميستايد تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ.پ تفسير عياشى: ابى عمرو زبيرى گفت بحضرت صادق عليه السّلام عرضكردم امت محمّد را بمن معرفى فرما. فرمود امت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم فقط بنى هاشم هستند. گفتم: بچه دليل فقط خويشاوندان پيامبرند و ديگران نيستند.
فرمود بدليل اين آيه وَ إِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَ إِسْماعِيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَ مِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَ أَرِنا مَناسِكَنا وَ تُبْ عَلَيْنا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ وقتى خداوند دعاى ابراهيم و اسماعيل را اجابت نمايد و از نژاد آن دو امتى مسلمان قرار دهد و ميان ايشان پيامبرى از خودشان بر انگيزاند كه كتاب خدا را بر ايشان بخواند و آنها را پاك نمايد و كتاب و حكمت بياموزد مىپيوندد دعاى اول ابراهيم بدعاى ديگرش كه از خداوند خواست آنها را از شرك و بتپرستى پاك دارد تا دستور خدا در ميان آنها عمل شود و پيرو ديگرى نباشند فرمود: وَ اجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ رَبِّ إِنَّهُنَّ أَضْلَلْنَ كَثِيراً مِنَ النَّاسِ فَمَنْ تَبِعَنِي فَإِنَّهُ مِنِّي وَ مَنْ عَصانِي فَإِنَّكَ غَفُورٌ رَحِيمٌ.
اين دو آيه دليلى واضح است بر آنكه ائمه و امت مسلمهاى كه خداوند
پيامبر را بسوى آنها بر انگيخت جز از اولاد ابراهيم نيستند بدليل اين آيه: وَ اجْنُبْنِي وَ بَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ.پ مناقب: از حضرت باقر نقل ميكند كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ فرمود ما آنها هستيم. ابو الجارود از حضرت باقر نقل كرد: وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً كه فرمود آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلماند.پ توضيح: مرحوم طبرسى مينويسد: اين دين شما دينى است واحد بعضى گفتهاند معنايش جماعت واحدى هستيد كه مخلوق و مملوك خدا هستيد. بعضى گفتهاند معنايش اينست: پيامبرانى كه قبلا نام آنها را ذكر كرديم رهنمايانى هستند كه بايد از آنها پيروى كنيد كه تمام اجتماع بر حق دارند.
توضيح: بنا بر تأويل امام عليه السّلام منظور از امت ائمه هستند بعضى گفتهاند:
خطاب در آيه بائمه عليهم السّلام است زيرا شيعيان آنها بر يك طريق هستند اما معنى اول ظاهرتر آيه است.پ مناقب: جابر از حضرت باقر نقل كرد كه فرمود: «خَيْرَ أُمَّةٍ» يعنى اهل بيت پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم. محمّد بن منصور گفت اهل بيت پيامبر بهترين اهل بيت هستند كه براى مردم قرار داده شدهاند.پ تفسير قمى: طلحة بن زيد از حضرت صادق عليه السّلام و آن جناب از پدر بزرگوار خود نقل كرد كه فرمود: ائمه در كتاب خدا دو نوع هستند: امام و رهبر عادل و پيشوا و رهبر ستمگر، خداوند در قرآن ميفرمايد: وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا از بين آنها پيشوايانى قرار داديم كه هدايت ميكنند بامر ما نه بامر مردم امر خدا را مقدم ميدارند بر كار خود و حكم خدا را بر حكم خود تقديم ميدارند.
باز در اين آيه ميفرمايد: وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ قرار داديم پيشوايانى كه دعوت بآتش ميكنند كار خود را بر خدا مقدم ميدارند و خواهش نفس خود را بكار ميبرند بر خلاف كتاب خدا. از بصائر نيز همين روايت نقل شده.
توضيح: اشكالى ندارد كه قبل از آيه ائمه واقعى ذكر موسى و بنى اسرائيل است و در جاى ديگر از ساير انبياء ياد شده و قبل از آيه پيشوايان جور فرعون و سپاهش ذكر شده در عين حال بگوئيم آيه اولى در باره ائمه عليهم السّلام و آيه دوم اشاره بدشمنان ايشان است.
زيرا بارها توضيح داديم كه قصههاى قرآن براى توجه اين امت است ظاهر آيات مربوط بگذشتگان است ولى تأويل و باطن آن مربوط باين امت است چنانچه در خبر رسيده كه منظور از فرعون هامان و قارون سه مغز غاصب خلافتند زيرا آنها نظير همين سه نفر بودهاند در امت اسلام، اولى و دومى گوساله و سامرى اين امتند با اينكه در قرآن كريم آياتى هست كه ابتداى آن مربوط بيكدسته است و آخر آيه مربوط بدسته ديگر.پ بصائر: حسين بن ابى العلاء از ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام نقل ميكند كه شنيدم ميفرمود: در دنيا پيوسته دو امام وجود دارد نيكوكار و تبهكار. امام نيكو كار كسى است كه اين آيه ميفرمايد: وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا اما پيشواى تبهكار اين آيه اشاره باو است وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ.پ بصائر: ابو بصير از حضرت صادق نقل كرد كه فرمود: بصلاح مردم نيست مگر دو پيشوا امام عادل و امام فاجر، خداوند در اين آيه ميفرمايد: وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا و فرموده: وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ.پ بصائر: ربيعة بن ناجد از علي عليه السّلام نقل كرد كه فرمود: پيشوايان نيكوكار قريش امام نيكوكاران آنهايند و پيشوايان ستمگر رهبر تبهكاران آنها، بعد اين آيه را خواند: وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ يَوْمَ الْقِيامَةِ لا يُنْصَرُونَ.پ تفسير فرات: محمّد بن علي از حضرت صادق عليه السّلام در باره آيه: وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً فرمود: ما امت وسط و شهداء خداى بر خلق و حجت او در زمين هستيم.
پتفسير فرات: حضرت باقر در تفسير آيه وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا فرمود: در باره اولاد فاطمه عليهم السّلام نازل شده در روايت ديگر ميفرمايد: آنها را خداوند ائمهاى قرار داده كه بامر خدا رهبرى ميكنند.پ كنز: ابو حمزه از حضرت باقر در باره آيه وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا فرمود: يعنى ائمه از فرزندان فاطمه عليهم السّلام بآنها وحى مىشود بوسيله روح در دلهايشان.پ كنز جامع الفوائد: صالح بن سهل گفت: از حضرت صادق عليه السّلام شنيدم ميخواند: وَ كُلَّ شَيْءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ هر چيزى را بر شمرديم در امامى آشكار. فرمود يعنى در امير المؤمنين.
خش چهل و هفتم سلم يعنى ولايت ائمه و شيعيان اهل سازش و تسليم هستند
پتفسير عياشى: ابو بصير گفت: از حضرت صادق عليه السّلام شنيدم ميفرمود:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ اى مؤمنين همگى داخل در سلم شويد و پيروى از گامهاى شيطان ننمائيد.
فرمود: ميدانى سلم چيست؟ عرضكردم شما بهتر ميدانيد فرمود: ولايت علي و ائمه و جانشينان بعد از اوست فرمود: خُطُواتِ الشَّيْطانِ بخدا قسم ولايت فلانى و فلانى است.پ تفسير فرات: محمّد بن مسلم از حضرت باقر و صادق عليهما السّلام نقل كرد كه در باره آيه: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً فرمودند: يعنى مردم مأمور بمعرفت ما خانواده هستند.پ در تفسير عياشى: سلم آل محمّدند و مردم مأمورند داخل در ولايت آنها شوند.پ تفسير عياشى: محمّد حلبى از حضرت صادق عليه السّلام در مورد آيه: وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها نقل كرد كه سؤال كردند معنى سلم چيست فرمود وارد شدن
در آنچه تو اعتقاد دارى (امامت ائمه عليهم السّلام).پ توضيح: مرحوم طبرسى مىنويسد: ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً يعنى داخل در اسلام شويد همگى. بعضى گفتهاند در اطاعت و فرمانبردارى اين معنى عموميت بيشتر دارد و داخل در همين معنى است آنچه اصحاب نقل كردهاند كه مراد از سلم ولايت است يعنى همه داخل در فرمانبردارى و رهبرى ائمه شويد وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّيْطانِ يعنى پيرو وساوس و آثار شيطان نشويد زيرا ترك يكى از دستورات اسلام پيروى شيطان است- پايان مشهور در تفسير آيه دومى وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ اينست كه منظور ميل و گرايش بمصالحه و ترك جنگ است و آنچه ذكر شد در تفسير اين آيه يكى از بطون تأويل آنست كه معنى ظاهرى نيز مخالف آن تأويل نيست.پ كافى: حضرت باقر عليه السّلام در مورد آيه فرمود: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً يعنى وارد در ولايت ما شويد.پ و در ارشاد القلوب: جابر از حضرت باقر عليه السّلام نقل ميكند سلم يعنى ولايت امير المؤمنين و ائمه عليهم السّلام اخبار در اين مورد خواهد آمد در بخش آيات نازل شده در باره امير المؤمنين عليه السّلام.پ كنز جامع الفوائد: ابو خالد كابلى گفت: از حضرت باقر عليه السّلام پرسيدم تفسير اين آيه را: وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ فرمود مرد فرمانبردار براى مردى ديگر على و شيعه او است.پ كافى: ابو خالد كابلى از حضرت باقر نقل كرد در مورد آيه: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيانِ مَثَلًا فرمود:
شخصى چند نفر در او شريك هستند آن اولى است (ابا بكر) كه گروهى مختلف را بولايت خويش ترغيب نموده هر دستهاى دستهى ديگر را لعنت ميكنند و از هم بيزارند اما مردى كه پيرو يكنفر است آن مرد امير المؤمنين عليه السّلام كه پيرو پيامبر
اكرم است و شيعيان او نيز پيرو پيامبرند.پ توضيح: مرحوم طبرسى در مورد آيه: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا مىنويسد:
خداوند براى كافر و بتپرستى او مثالى زده ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ مُتَشاكِسُونَ يعنى خداوند مثال ميزند: يكنفر چند مالك دارد كه مالكان او اشخاص بداخلاقى هستند. اين مثل را براى ساير مشركين نيز زده ولى يكفرد را با مشخصاتى بيان كرده كه آن مشخصات در ساير مشركين نيز وجود دارد پس اين مثل هر دو را ميگيرد و منظور از اين قسمت آيه: رَجُلًا فِيهِ شُرَكاءُ يعنى چند خدا را مىپرستد كه آنها بر سر او نزاع دارند و سخت ميگيرند اين يك امر ميكند بچيزى، ديگرى از آن نهى مىنمايد هر كدام مايلند كه او را بخدمت- كارى خود اختصاص دهند و هر يك كار او را بديگرى واگذارد و آن دومى بسومى بالاخره اين شخص در ميان بىبهره ميماند.
آنگاه مثال براى مؤمن موحد ميزند رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ يعنى شخصى كه تنها يك خدا را ميپرستد و در پرستش خود ديگرى را شريك قرار نمىدهد و از ديگرى نيز اميدوار نيست چنين كسى البته بهره خدمت خويش را خواهد ديد مخصوصا وقتى مولا و سرور او قادر و بخشنده باشد.پ حاكم ابو القاسم حسكانى باسناد خود از علي عليه السّلام نقل ميكند كه فرمود:
من آن مردم كه پيرو پيامبر اكرم هستم.پ كافى: ابن مسكان از حلبى و او از حضرت صادق عليه السّلام در مورد آيه وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها نقل كرد كه پرسيدم سلم چيست؟ فرمود: داخل شدن در ولايت ما.
توضيح: جنوح يعنى ميل و سلم بكسر سين و فتح بمعنى صلح است. بعضى گفتهاند آيه منسوخ است و گفته شده در باره قراردادهاى اهل كتاب است بنا بر تأويل امام عليه السّلام معنى اين مىشود: اگر منافقين در ظاهر اظهار ولايت علي عليه السّلام را نمودند از آنها بپذير گرچه ميدانى ايشان منافق هستند.
پتفسير قمى: علي بن ابراهيم در باره آيه: ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا ميگويد:
اين مثلى است كه خداوند براى امير المؤمنين و شريكهاى او كه غصب مقامش را نموده و باو ستم روا داشتهاند زده (مُتَشاكِسُونَ) يعنى بر يك ديگر خشم دارند و از هم متنفرند و رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ يعنى امير المؤمنين عليه السّلام كه تسليم پيامبر اكرم بود.پ معانى الاخبار: جابر از حضرت باقر عليه السّلام نقل كرد كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمود توجه داشته باشيد خداوند در قرآن مرا بنامهايى اختصاص داده بپرهيزيد از اينكه اختصاصهاى مرا بخويش نسبت دهيد كه در دين گمراه ميشويد من همان شخصم كه سلم و پيرو پيامبرم، خداوند در اين آيه ميفرمايد: وَ رَجُلًا سَلَماً لِرَجُلٍ.
