پاكمال الدين: محمّد بن سنان از مفضل نقل كرد كه از حضرت صادق عليه السّلام تفسير آيه. وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ پرسيدم فرمود: عصر خروج قائم است: إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ يعنى دشمنان ما در زيانكارى هستند إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا جز كسانى كه ايمان بآيات ما دارند وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ يعنى برابرى با برادران وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ يك ديگر را سفارش به امامت مىكنند وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ سفارش بفترت نمايند.
توضيح: فترت منظور اينست كه صبر كنند بر آنچه بايشان ميرسد از شبههها و فتنهها و حيرت و شدت در غيبت امام عليه السّلام.پ در تفسير قمى: حضرت باقر عليه السّلام از پيامبر اكرم نقل كرده در خطبه غدير كه سوره و العصر در باره علي عليه السّلام نازل شده.پ تفسير قمى: عبد الرحمن بن كثير از حضرت صادق عليه السّلام نقل ميكند در مورد آيه: إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ
فرمود: برگزيدگان از مردم را استثناء نموده زيرا مىفرمايد: إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِي خُسْرٍ. إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا انسان در زيانكارى است مگر كسانى كه ايمان بولايت امير المؤمنين عليه السّلام آوردهاند وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ سفارش كنند بفرزندان و ساير مؤمنين راجع بولايت وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ سفارش كنند و صبر بر آن نمايند.
در روايت كنز جامع الفوائد فقط در عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مىفرمايد: يعنى اداى فرائض نمايند.پ معانى الاخبار: ابو بصير گفت: از حضرت صادق عليه السّلام اين آيه را: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا پرسيدم فرمود: يعنى صبر كنيد بر مصائب و شكيبا باشيد در مورد سختگيريهائى كه مخالفين مىكنند با تقيه و ارتباط خود را با پيشوايان برقرار داشته باشيد وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ پرهيزگار باشيد شايد رستگار شويد.
توضيح: مرحوم طبرسى مىنويسد: يعنى در دين خود تحمل و صبر داشته باشيد و ثبات بخرج دهيد و با كفار بشكيبائى رفتار كنيد و در راه انجام وظيفه با آنها مدارا كنيد و يا صبر بر جهاد كنيد و انتظار وعده مرا داشته باشيد و انتظار نمازها را يكى پس از ديگرى داشته باشيد.پ تفسير قمى: على بن ابراهيم در آيه: أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا فرمود: آنها ائمه هستند
(قال الصادق عليه السّلام: نحن صبر و شيعتنا اصبر منا و ذلك انا صبرنا على ما نعلم و صبروا هم على ما لا يعلمون.)
حضرت صادق عليه السّلام فرمود: ما شكيبايان هستيم و شيعيان ما از ما شكيبا ترند زيرا ما صبر و شكيبائى بر چيزى ميكنيم كه آن را ميدانيم (ثواب آخرت يا اتفاقاتى كه مىافتد) اما شيعيان ما شكيبايند بر چيزى كه اطلاع از آن ندارند.
در آيه: وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ يعنى جلوگيرى ميكنند از گناه و بدى كه ديگران نسبت بآنها روا مىدارند با حسنات و نيكوكارى خود.
پتفسير عياشى: مسعدة بن صدقه از حضرت صادق عليه السّلام در باره آيه: اصْبِرُوا يعنى شكيبائى كنيد از انجام گناه وَ صابِرُوا يعنى تحمل بخرج دهيد در انجام فرائض و واجبات وَ اتَّقُوا اللَّهَ مىفرمايد امر بمعروف و نهى از منكر كنيد سپس اضافه نمود چه كار زشتى بالاتر از ستم بر ما خانواده و كشتن ما است وَ رابِطُوا مىفرمايد ارتباط در راه خدا داشته باشيد راه بين مردم و خدا ما هستيم و ما مرزهاى نزديكيم هر كس از ما دفاع كند دفاع از پيامبر و شريعت او نموده لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ مىفرمايد: شايد در صورت انجام دادن اينها بهشت براى شما لازم گردد نظير اين آيه در قرآن آيه: وَ مَنْ أَحْسَنُ قَوْلًا مِمَّنْ دَعا إِلَى اللَّهِ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ قالَ إِنَّنِي مِنَ الْمُسْلِمِينَ است اگر اين آيه در باره مرزداران و نگهبانان سرحد باشد قدريه و بدعتگذاران از مخالفين نيز رستگار شدهاند چنانچه مفسرين تفسير كردهاند (زيرا نگهبانان سرحد كه رابط بين مشركين و مسلمانان هستند مىتوانند قدريه و بدعتگذاران در دين باشند).پ تفسير عياشى مىنويسد: اصْبِرُوا صبر كنيد بر فرائض وَ صابِرُوا شكيبا باشيد بر مصائب وَ رابِطُوا ارتباط خود را با ائمه عليهم السّلام داشته باشيد.پ تفسير عياشى: يعقوب سراج گفت: بحضرت صادق عليه السّلام عرضكردم ممكن است زمين بدون عالمى از شما خانواده باشد كه مردم باو پناه برند؟ فرمود: در اين صورت خدا پرستش نخواهد شد زمين هرگز خالى از عالمى از ما خانواده نيست كه مردم در حلال و حرام خود باو پناه برند اين مطلب در قرآن آشكارا بيان شده يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا. اصْبِرُوا يعنى شكيبا در دين باشيد وَ صابِرُوا يعنى با دشمنان خود از مخالفين تحمل بخرج دهيد وَ رابِطُوا ارتباط با امام خود داشته باشيد وَ اتَّقُوا اللَّهَ يعنى در آنچه بشما دستور داده شد و واجبات از خدا بترسيد.
در روايت ديگرى است اصْبِرُوا صبر كنيد بر اذيت در راه ما گفتم:
وَ صابِرُوا يعنى تحمل داشته باشيد با دشمنان و دوستان گفتم: رابِطُوا يعنى ارتباط با امام خود داشته باشيد وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ گفتم: اين معنى صريح آيه است يا تأويل آن، فرمود: معنى صريح آيه است.پ تفسير عياشى: ابو الطفيل از حضرت باقر نقل كرد كه اين آيه در باره ما نازل شده از خاندان ما نيز انتظار خلافت را دارند از خاندان ابن عباس نيز همين انتظار دارند ولى دولت ما باقى و پايدار است «1»پ تفسير عياشى: بريد از حضرت باقر عليه السّلام در باره اصْبِرُوا يعنى صبر از انجام گناهان كنيد وَ صابِرُوا يعنى تقيه وَ رابِطُوا يعنى ارتباط با ائمه عليهم السّلام سپس فرمود: معنى
«البدوا ما لبدنا»
چيست؟ يعنى عجله در خروج بر مخالفين نكنيد و در خانههاى خود باشيد تا وقتى علائمى كه نشانه خروج است از قبيل صيحه آسمانى و علامات ظهور قائم بروز كند شايد رستگار شويد گفتم: فدايت شوم ما وَ اتَّقُوا اللَّهَ ميخوانيم فرمود شما اين طور مىخوانيد و ما آن طور.
توضيح: شايد لفظ جلاله بوسيله نسخه برداران اضافه شده است در اصل بوده و اتقوا
«ما لبدنا ربكم»
كه سخن راوى شاهد اين مطلب است.پ غيبت نعمانى: ابو الطفيل از حضرت باقر عليه السّلام از پدر خود زين العابدين عليه السّلام نقل مىكند كه ابن عباس شخصى را فرستاد تا از آن جناب تفسير اين آيه را بپرسد: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا زين العابدين عليه السّلام خشمناك شده فرمود: مايل بودم كسى كه ترا فرستاده از معنى اين آيه بپرسى با من روبرو مىشد فرمود آيه در باره پدرم و ما است، معنى آيه ارتباط بمرزدارى كه مأمور بآن هستيم ندارد. گروهى از نژاد ما انتظار خلافت را دارند.
آنگاه فرمود: در نژاد ابن عباس فرزندانى نهاده شده كه طعمه آتش جهنمند كه مردم را از دين خدا فوج فوج خارج مىكنند و زمين را از خون
جگرگوشگان پيامبر اكرم رنگين مىنمايند آن جگرگوشگانى كه در غير موقع قيام مىكنند و در جستجوى چيزى هستند كه بچنگ نخواهند آورد مؤمنين ارتباط خود را با امام برقرار دارند شكيبايند و بمدارا رفتار مىكنند تا خداوند بين آنها و ستمگران حكومت كند او بهترين داور است.پ كنز جامع الفوائد: داود نجار از موسى بن جعفر عليه السّلام از پدرش نقل كرد كه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم حضرت امير المؤمنين على بن ابى طالب و فاطمه و حسن و حسين عليهم السّلام را جمع كرد و درب را بر روى آنها بست فرمود:
اى خانواده من كه پيوستگان خدائيد پروردگارم بشما سلام ميرساند اينك جبرئيل با شما در خانه است مىگويد: من دشمنان شما را موجب آزمايش شما قرار دادهام چه مىگوئيد.
عرض كردند ما صبر مىكنيم براى فرمان خدا و قضاى پروردگار تا به پيشگاه مقدسش برويم و جز او پاداش كامل او را دريابيم شنيدهام كه شكيبايان را وعده بسيار خوبى داده. پيامبر اكرم شروع بگريه كرد بطورى كه صداى گريهاش از خارج خانه شنيده مىشد آنگاه اين آيه نازل گرديد: وَ جَعَلْنا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَ تَصْبِرُونَ وَ كانَ رَبُّكَ بَصِيراً بعضى از شما را باعث آزمايش بعض ديگر قرار دادهايم آيا صبر مىكنيد پروردگارت بينا است».
فرمود: آنها صبر خواهند كرد همان طور كه وعده دادند.پ كنز جامع: جابر بن يزيد از حضرت باقر عليه السّلام در آيه: إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ فرمود: بسيار صبر كنند بر ناراحتىها و گرفتاريها يا نعمت و آسايش. صبر مىكند بر آزارى كه در راه ما مىبيند و شكرگزار است خدا را بر ولايت ما اهل بيت.پ محاسن برقى: بعضى اصحاب در آيه: يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ
الْعُسْرَ نقل مىكند كه يسر و آسايش امامت (و العسر) سختى مخالفت با امام و دوستى با دشمنان ائمه عليهم السّلام است.پ كنز: ابو بصير از حضرت صادق عليه السّلام در باره آيه: اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ يعنى صبر كن يا محمّد بر تكذيب نمودن آنها ترا، من انتقام خواهم گرفت بوسيله مردى از نژاد تو و او همان قائم من است كه مسلط نمودهام او را بر خون ستمگران.پ كافى: داود بن كثير رقى از حضرت صادق عليه السّلام نقل كرد كه فرمود: وقتى خداوند پيامبر و وصى و دختر و دو فرزندش و جميع ائمه را آفريد و شيعيان آنها را از ايشان پيمان گرفت كه شكيبا باشند و مدارا كنند و ارتباط خود را قطع نكنند با ائمه و از خدا بپرهيزند ....پ كافى: ابو السفاتج از حضرت صادق در آيه: اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا فرمود: صبر كنيد بر واجبات و شكيبا باشيد در مصائب و پيوند خود را با ائمه برقرار داشته باشيد.
