[ترجمه روايات]
پكنز الفوائد: ص 185- انس بن مالك و بريده گفتند پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم اين آيه را خواند:
فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ مردى از جاى خود حركت كرده پرسيد اين كدام خانهها است يا رسول اللَّه فرمود خانههاى انبياء.
ابو بكر از جاى خود حركت كرده گفت يا رسول اللَّه اين خانه از آنها است اشاره كرد به خانه علي و فاطمه عليهما السلام فرمود: آرى از بهترين آن خانهها است.پ كنز: محمّد بن فضيل گفت از حضرت ابو الحسن راجع به آيه فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ.
پرسيدم فرمود خانههاى محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم است خانههاى علي نيز از آنها است.
پكنز الفوائد: عيسى بن داود گفت موسى بن جعفر عليه السّلام از پدر خود در باره آيه فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ رِجالٌ نقل فرمود كه خانههاى آل محمّد على و فاطمه و حسن و حسين و حمزه و جعفر است.
گفتم بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ فرمود يعنى نماز در وقتهاى آن آنگاه خداوند آنها را مشخص نموده با اين صفت رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِيتاءِ الزَّكاةِ يَخافُونَ يَوْماً تَتَقَلَّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ فرمود آنها مردانى هستند كه با آنها ديگرى محفوظ نمىشود.
سپس فرمود: لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ يَزِيدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ فرمود منظور امتيازى است كه بآنها داده از قبيل مودت و وجوب اطاعت و جايگاه آنها را بهشت قرار داده وَ اللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشاءُ بِغَيْرِ حِسابٍ.پ توضيح: ممكن است منظور از بيوت در آيه بيوت معنوى باشد.
زيرا بين عرب و عجم شايع است كه از نژاد و فاميلهاى با شخصيت تعبير به بيوت مىكنند يا همان خانههاى ظاهرى باشد چون منزلهاى شخصى ايشان يا روضه منوره آنها پس از وفات و مراد از رجال يا ائمه عليهم السّلام است و يا خواص شيعه آنها و يا هر دو.پ طبرسى در تفسير خود مىنويسد: «فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ معنايش اينست كه اين چراغ در خانههائى است كه چنين مزايائى دارند و آنها مسجدها است بنا بقول ابن عباس و ديگران و مؤيد اين قول فرمايش پيامبر است كه فرمود مساجد بيوت خدا است در زمين و براى اهل آسمان اين مساجد چنان مىدرخشد مانند ستارهها كه براى ساكنان زمين مىدرخشد.
بعضى گفتهاند: خانههاى انبياء است بعد بروايت انس كه قبلا ذكر شد آن را تأييد نموده.
سپس مىگويد اين قول را آيه إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ
الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً و آيه رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ تأييد مىكند.
اجازه در رفع بيوت انبيا قيدى ندارد و مراد از رفع تعظيم و پاك نمودن از پليديها و آلودگى بمعصيت و كثافات است.
بعضى گفتهاند: منظور از رفع عرض نياز و حاجات است در اين خانهها بخدا يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يعنى خوانده مىشود در آنجا كتاب خدايا اسماء حسنى.
يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ يعنى نماز خوانده مىشود در آنجا سحرگاه و شامگاهان.
بعضى گفتهاند: مراد از تسبيح تنزيه خداست از چيزهائى كه جايز نيست باو نسبت دهند و ستايش او با صفاتى كه شايسته ذات و افعال اوست.
سپس خداوند تسبيحكننده را توضيح داده چه كسى است رِجالٌ لا تُلْهِيهِمْ يعنى باز نمىدارد و مشغول نمىكند تجارت و خريد و فروش آنها را اذ ذكر خدا و نماز.پ از حضرت باقر و حضرت صادق روايت شده است: آنها گروهى هستند كه موقع نماز تجارت را رها نموده بجانب نماز مىروند پاداش آنها بيشتر است از كسانى كه مشغول تجارت هستند.پ كافى: سالم حناط گفت از حضرت باقر سؤال كردم معنى اين آيه را فَأَخْرَجْنا مَنْ كانَ فِيها مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فَما وَجَدْنا فِيها غَيْرَ بَيْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ فرمود آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم هستند كه با آنها ديگرى باقى نمىماند.
توضيح: بنا بر اين تأويل اشاره است بخروج امير المؤمنين عليه السّلام از مدينه بكوفه يا معنى اينست كه مدينه و خروج علي عليه السّلام از آنجا شبيه قريه لوط و خروج لوط است از آن، زيرا موقعى كه خدا تصميم هلاكت آنها را گرفت لوط را خارج نمود همين طور موقعى كه خداوند اراده خشم بر مردم مدينه گرفت
بواسطه كفر و گمراهى امير المؤمنين و خاندانش را خارج نمود مبتلا بانواع بلاهاى ظاهرى و باطنى شدند.پ خصال: ص 107- موسى بن بكر از حضرت موسى بن جعفر عليه السّلام نقل كرد كه پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم فرمود خداوند از ميان مردم چهار فاميل را انتخاب كرد در اين آيه مىفرمايد: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِيمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِينَ.پ احتجاج طبرسى: ص 121- ابن نباته گفت خدمت حضرت امير المؤمنين عليه السّلام نشسته بودم ابن كوّاء وارد شده گفت يا امير المؤمنين معنى اين آيه چيست لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها امير المؤمنين عليه السّلام فرمود ما آن خانههائى هستيم كه خداوند دستور داده از در آنها وارد شوند ما باب اللَّه و بيوت او هستيم كه بايد از در اينها بجانب خدا رفت هر كه با ما بيعت كند و اقرار بولايت ما نمايد.
وارد خانه شده از درب آن و هر كه با ما مخالفت ورزد و ديگرى را بر ما مقدم دارد از پشت وارد خانه شده.پ كافى: ثمالى از حضرت باقر عليه السّلام نقل كرد كه قتادة بن دعامه بصرى خدمت آن جناب رسيد امام به او فرمود تو فقيه اهل بصرهاى؟ جواب داد: آرى.
فرمود واى بر تو خداوند گروهى از آفريدههاى خود را حجت بر مردم قرار داده آنها او تا دو استوانههاى زمين هستند و بپا دارنده امر او و برجستگان دانش قبل از آفرينش آنها را برگزيد به صورت سايهاى در طرف راست عرش.
قتاده مدتى سكوت كرد، آنگاه گفت خدا خيرخواه تو باشد سوگند به پروردگار كه من در خدمت فقها و دانشمندان و ابن عباس نشستهام آنچنان كه در خدمت شما مرا لرزه بر تن افتاده پيش هيچ كس چنين اتفاق نيافتاده حضرت باقر باو فرمود مىدانى كجا هستى؟
در مقابل آن بيوتى قرار گرفتهاى كه خدا خواسته بلند مقام باشند و در آنجا ياد خدا باشد و صبح و شام نماز بپا دارند مردانى كه كسب و تجارت آنها را از ياد خدا و نماز و زكات بازنمىدارد، تو در چنين جايى هستى و ما نيز آن مردانيم.
قتاده گفت: فدايت شوم صحيح مىفرمائيد اين خانهها خانههاى ساخته شده از سنگ و گل نيست.پ تفسير قمى: محمّد حلبى از حضرت صادق عليه السّلام در تفسير آيه رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِوالِدَيَّ وَ لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مُؤْمِناً.
فرمود، يعنى قبول ولايت كند هر كه داخل ولايت آل محمّد شود داخل در بيوت انبياء شده.پ مرحوم طبرسى در باره آيه لِمَنْ دَخَلَ بَيْتِيَ مىگويد: كسى كه وارد خانه من شود يا مسجدم.
بعضى گفتهاند: كشتى من (چون آيه مربوط بنوح است) بعضى نيز ميگويند منظور بيت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم است وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ يعنى عموم پيروان انبياء بعضى گفته مراد از امت محمّد صلى اللَّه عليه و آله و سلم است.
در روايت بعد پس از ذكر آيه ميفرمايد: هر كه داخل در ولايت شد داخل در بيوت انبياء شده اين آيه نيز شاهد است إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً.
منظور از اهل بيت ائمه و ولايت آنها است هر كه داخل در آن شود داخل در بيت پيامبر اكرم صلى اللَّه عليه و آله و سلم شده است.پ توضيح: شايد منظور از تأويل آيه دوم بيت معنوى است كه مراد بيت خلافت باشد نه هر كه داخل در ولايت شد جزء اهل بيت پيامبر است زيرا فرق است بين كسى كه وارد خانهاى مىشود و بين كسى كه از اهل آن خانه است.
ممكن است اين تفسير يكى از بطون آيه باشد كه مؤمنين و داخلشدگان در اين بيت، از پليدى كفر و شرك محفوظند گرچه گروهى از آنها معصوم و بىگناه هم باشند. خدا مىداند.پ كنز الفوائد: محمّد بن فضيل از حضرت ابو الحسن نقل كرد در مورد آيه وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فرمود اينها اوصياء هستند.پ كنز الفوائد: عيسى بن داود نجار از موسى بن جعفر عليه السّلام در باره آيه وَ أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً نقل كرد كه فرمود از پدرم جعفر بن محمّد شنيدم ميفرمود آنها اوصيا و ائمه از ما خانوادهاند يكى پس از ديگرى: كس ديگرى را با آنها شريك نكنيد كه در اين صورت مثل كسى است كه براى خدا شريك قائل شود چنين از آيه اراده شده.
دو روايت ديگر در همين مورد و تفسير مساجد نقل شده.پ توضيح: در معنى مساجد كه در آيه شريفه است اختلاف شده بعضى مىگويند منظور محلهائى است كه براى عبادت ساخته شده كه بعضى از اخبار ما شاهد آن است.
و برخى مىگويند: مراد مساجد هفتگانه است كه از روايت حضرت جواد عليه السّلام و روايت ديگر نيز اين معنى استفاده مىشود بعضى مىگويند منظور نمازها است.
اما تأويلى كه در باره آيه شده دو صورت دارد:
1- ممكن است منظور خانههاى ائمه و روضههاى منور ايشان باشد زيرا خداوند آنجا را محل سجده قرار داده يعنى خضوع و زارى و اطاعت بنا بر اين تأويل احتمال تعميم نيز دارد بطورى كه شامل ساير بقاع متبركه شود و ذكر اين فرد بواسطه اينكه اشرف بقاع است.
2- ممكن است مراد از مساجد ائمه باشد كه در اين صورت بيوت معنوى مىشود يا باين جهت كه آنها واقعا اهل مساجدند.
پتفسير عياشى: از حضرت صادق نقل شده در مورد آيه وَ أَقِيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ صورت خود را بجانب هر مسجد بداريد يعنى ائمه عليهم السّلام.
توضيح: ممكن است مراد از مسجد بيوت ائمه عليهم السّلام باشد كه دستور ميدهد بخانههاى آنها بروند و اطاعت از ايشان نمايند يا مراد از مسجد خود ائمه باشد زيرا آنها واقعا اهل مسجدند، يا باعتبار اينكه خداوند امر بخضوع و اطاعت آنها نموده.پ تفسير عياشى: حسين بن مهران از حضرت صادق عليه السّلام نقل مىكند در تفسير آيه خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ فرمود منظور ائمه عليهم السّلام است.پ توضيح: يعنى ولايت ائمه زينتى معنوى است براى روح كه بايد داراى چنين زينتى در نماز بود اين تفسير منافات ندارد با تفسيرى كه در باره آيه شده كه منظور لباس فاخر و استعمال عطر و شانه زدن در هنگام نماز است زيرا منظور زينتهاى ظاهرى و معنوى هر دو است در هر مورد آنچه مناسب با مقام بوده ذكر نمودهاند.
اين خبر دو وجه ديگر نيز احتمال دارد:
1- منظور از مسجد خانه و مشاهد مشرفه آنها باشد چنانچه بعضى از اخبار شاهد است.
2- يا خطاب بخود آنها باشد چنانچه خبر رسيده كه اين آيه اختصاص بجمعه و عيد قربان و فطر دارد و وجوب اين نماز اختصاص بائمه عليهم السّلام دارد و به حضور امام بنا بر قول بيشتر از فقها، يا اينكه ائمه شايستهتر براى انجام نماز جمعه و عيدين هستند موقع حضور بنا بر قول تمام فقها.
دو روايت ديگر در مورد بيوت ذكر شده كه قبلا ترجمه شد.
