پ1- از امام سجاد عليه السّلام در باره سكوت و سخن گفتن سؤال شد كه كدام يك از آنها بهتر مىباشند امام عليه السّلام فرمود: هر يك از آنها آفاتى دارند و هر گاه از آفت مصون باشند، سخن گفتن بهتر از سكوت مىباشد، پرسيدند يا ابن رسول اللَّه اين مطلب را بيشتر توضيح دهيد تا موضوع روشن شود.
فرمود: براى اينكه خداوند انبياء و مرسلين و اوصياء را براى سكوت مبعوث نكرد، خداوند آنها را فرستاد تا سخن بگويند بهشت را با سكوت نمىتوان بدست
آوردپ و با سكوت به ولايت خداوند نتوان رسيد و با سكوت هم نمىتوان از جهنم دور شد تمام اينها را با سخن بايد بدست آورد و نمىتوان ماه را با آفتاب مقايسه كرد، شما فضيلت سكوت را بيان كردى ولى فضيلت بيان را بر سكوت وصف نكردى.پ 2- سليمان بن خالد از امام صادق عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام از امير المؤمنين سلام اللَّه عليه روايت مىكند كه فرمود: خداوند همه نيكىها را در سه خصلت جمع كرده است: تفكر، سكوت، و سخن، هر تفكر و نظرى كه در آن عبرت نباشد بىفايده است.
هر سكوتى كه در آن انديشه نباشد غفلت مىباشد و هر سخنى كه در آن ياد خدا نباشد بيهوده و بىفايده است خوشا به حال كسى كه نظرش عبرت و سكوتش تفكر و سخن او ذكر خدا باشد، بر گناهانش گريه كند و مردم از وى در آرامش باشند.پ 3- امام باقر عليه السّلام از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه امير المؤمنين على عليه السّلام فرمود: نگهدارندهاى مانند سكوت نيست.پ 4- عبد العظيم حسنى از امام جواد عليه السّلام روايت مىكند كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: آدمى در زير زبانش مخفى شده است.پ 5- سليمان جعفرى از موسى بن جعفر عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه امير المؤمنين عليه السّلام از كنار مردى عبور مىكردند كه سخنان بىفائدهاى مىگفت على عليه السّلام در نزد او توقف فرمود و گفت: اى مرد تو با اين سخنان كتابى بر حافظان خود املاء مىكنى، از آنچه به تو سود مىرساند سخن بگو و از لغويات در گذر.پ 6- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند قدر و مقام آن انسانى بزرگ است كه از سخنان بىفايده دست بر دارد.پ 7- سعدان بن مسلم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: خواب براى بدن موجب راحتى مىباشد و سخن روح را آسايش مىدهد، و سكوت عقل را آرامش عطا
مىكند.پ 8- بزنطى از امام رضا عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: از نشانه فهم و شعور حلم، علم و سكوت است، سكوت يكى از درهاى حكمت مىباشد سكوت محبتها را جلب مىكند و او راهنما بطرف خيرات مىباشد.پ 9- ابن صدقه از امام باقر عليه السّلام و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر زبان گويندهاى مراقبى دارد و بايد بندگان هنگام سخن از خداوند بترسند و بنگرند چه مىگويند.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: از نيكىهاى مرد مسلمان است كه از گفتار بيهوده خوددارى كند.پ 10- حارث اعور گويد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هيچ چيزى شايستهتر از زبان براى حبس كردن نيست.پ 11- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: مؤمن را همواره نيكوكار مىنويسند تا آنگاه كه ساكت باشد، و هر گاه سخن گفت در اينجا نيكوكار و يا بدكار خواهند نوشت.پ 12- ابن صدقه از امام باقر عليه السّلام و او از پدرش روايت مىكند كه فرمود: داود به سليمان عليهما السّلام گفت: اى فرزند از خنده زياد دورى كن زيرا خنده زياد روز قيامت آدميان را كوچك مىكند.
اى فرزند همواره ساكت باش مگر در آنجائى كه خيرى باشد، پشيمانى براى سكوت يك بار بيشتر نيست ولى پشيمانى براى سخن زياد بيشتر مىباشد، اى فرزند اگر سخن از نقره باشد سكوت از طلا خواهد بود.پ 13- ابو الربيع شامى از حضرت صادق عليه السّلام روايت مىكند كه امام صادق سلام اللَّه عليه فرمود: خداوند به مانند سكوت و رفتن بطرف خانه خود پرستش نشده است.پ 14- ثمالى از على بن الحسين عليهما السّلام روايت مىكند كه فرمود: زبان آدم هر روز متوجه اعضاء و جوارح انسان مىشود و مىگويد: چگونه روز را گذرانديد، آنها
مىگويند اگر دست از ما بردارى سالم خواهيم ماند آنها او را به خداوند سوگند مىدهند كه ما را آزار نده و مىگويند ثواب و عقاب ما به شما ارتباط دارد.پ 15- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه ابو ذر رحمة اللَّه عليه گفت:
دنيا را در ده كلمه قرار بده، يك سخنى براى طلب حلال و سخن ديگر براى آخرت، سومى هم نه سود مىرساند و نه زيان و خود را در آن وارد نكن.پ 16- سفيان ثورى گويد: جعفر بن محمد صلوات اللَّه عليه به من فرمودند اى سفيان پدرم مرا به سه چيز امر كرد و از سه چيز نهى فرمود، پدرم گفت: هر كس با بدكار رفاقت كند آلوده مىشود و هر كس در جاهاى بد راهش باز شود متهم مىگردد، و هر كس زبانش را در اختيار نگيرد پشيمان مىشود.پ 17- على بن مهزيار گويد: امام عليه السّلام فرمود: زمانى خواهد آمد كه عافيت در آن ده جزء خواهد بود كه نه جزء آن در كنارهگيرى از مردم مىباشد و يكى هم در سكوت خواهد بود.پ 18- ابو ذر گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: عاقل بايد به زمانش آگاه باشد و راه خود را بشناسد و زبانش را نگهدارد، زيرا هر كس سخن خود را از عملش بداند كمتر سخن خواهد گفت مگر در جايى كه هدفى داشته باشد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند همواره سكوت كنيد كه سكوت شيطان را از شما دور مىكند و شما را در كارهاى دينى يارى مىنمايد.پ 19- ابن زياد از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سه چيز شما را نجات مىدهد، نگهداشتن زبان، گريه كردن بر گناهان و نشستن در خانه.پ 20- حماد بن عيسى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: اگر مىخواهى ديدگانت روشن شود و به خير دنيا و آخرت برسى از مردم قطع اميد كن و خود را در ميان مردگان بدان و خود را بالاتر از كسى مدان و زبانت را حفظ كن همان گونه كه مالت را حفظ مىكنى.پ 21- حجال و ابن اسباط از امام رضا عليه السّلام روايت مىكنند كه فرمود: عابدان
بنى اسرائيل به عبادت مشغول نمىشدند تا آنگاه كه ده سال سكوت مىكردند.پ 22- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: سكوت را مراعات كنيد تا سالم بمانيد.پ 23- امام حسن مجتبى عليه السّلام فرمود: سكوت در جاهاى زيادى آدمى را كمك مىكند اگر چه در گفتار فصيح و خوش زبان باشى.پ 24- مردى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: عرب بياباننشينى نزد حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله آمد و گفت: يا رسول اللَّه تو از جهت پدر و مادر بهتر از ما مىباشى و فرزندانت هم از همه گرامىتر مىباشند و شما در جاهليت و اسلام رهبر ما بودهايد.
رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله از سخنان او ناراحت شد و فرمود: اى اعرابى چه چيز بين زبانت مانع و حاجب است، گفت دو لب و دندانها كه جلو زبانم را گرفتهاند، رسول خدا فرمود: يكى از اين دو مىبايست مانع تيزى زبانت واقع مىگرديد و اين سخنان بر زبانت جارى نمىشد.
اى مرد بيابانى توجه داشته باش كه كسى در دنيا زيانبارتر از زبان تيز و فصيح داده نشده است طلاقت لسان و بلاغت كلام آدميان را به تباهى مىبرد اى على برخيز و زبان اين مرد را قطع كن، در اينجا مردم گمان كردند كه على مىخواهد زبان او را قطع كند، ولى على عليه السّلام چند درهم به او داد.پ 25- انس گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله در جمع ياران خود قرار گرفتند و به آنها فرمودند: هر كس دو چيز را انجام دهد من بهشت را براى او ضمانت مىكنم، ابو هريره گفت: يا رسول اللَّه من آنها را انجام مىدهم، رسول خدا فرمود: هر كس زبان و دامن خود را حفظ كند من بهشت را براى او ضمانت مىكنم.پ 26- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: زبانت را حفظ كن و سخنانت را كوتاه نما، و جز در خير سخن بر زبان جارى مكن.پ 27- ابن عمر گويد: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سخن زياد نگوئيد مگر در ذكر خداوند، زيرا سخن زياد كه در غير ذكر خداوند باشد دلها را سخت مىكنند، و دورترين افراد از خداوند كسانى مىباشند كه دلهاى سخت دارند.
پ28- امير المؤمنين عليه السّلام به فرزندش وصيت كردند: اى فرزند من عاقل بايد مقام خود را در جامعه بشناسد، او بايد زبانش را حفظ كند و اهل زمانش را بشناسد.پ 29- عبيد اللَّه بن عبد اللَّه از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه آن جناب به ياران خود فرمودند: سخنى از من بشنويد كه براى شما بهتر از اسبان سياه مىباشد، و آن اين است كه سخن بيهوده بر زبان نرانيد، و در موارد لازم هم زياد صحبت نكنيد تا آنگاه كه براى سخن خود جاى مناسبى بيابيد.
چه بسا سخنرانانى كه در غير محل خود صحبت مىكنند و با سخن خود به خويشتن ستم مىنمايند، با نادان و حليم هرگز مجادله نكنيد، هر كس با حليم مجادله كند او را از مطلب دور مىكند و هر كس با نادان مجادله نمايد او را به هلاكت مىرساند.
هر گاه برادر مؤمن شما در ميان شما نبود از او به بهترين وجه ذكر خير بكنيد، و همان گونه كه انتظار داريد آنها در غيبت شما ذكر خير شما را بكنند، و در عمل مانند كسى كار كنيد كه مىداند اگر كار نيك بكند پاداش مىگيرد، و اگر كار زشت انجام دهد مجازات مىگردد و مورد مؤاخذه قرار مىگيرد.پ 30- على عليه السّلام فرمود: روزهاى خود را به كارهاى لغو سپرى نكنيد و اوقات خود را به سخنان بىمعنى نگذرانيد و بدانيد كه حافظان اعمال شما را مىنويسند، و نيز فرمودند: زبان خود را حفظ كنيد و سالم باشيد و تسليم گرديد تا سود بريد.پ 31- مردى از امام باقر عليه السّلام روايت مىكند كه آن جناب فرمود: روزهاى خود را به سخنان بىفائده سپرى مكن زيرا با تو كسانى مىباشند كه گفتههايت را ضبط مىكنند.پ 32- عبد العظيم حسنى از امام جواد عليه السّلام روايت مىكند كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمودند من چهار چيز گفتم كه خداوند آنها را در كتاب خود تصديق فرموده است، من گفتم: مردم زير زبان خود مخفى شدهاند و هر گاه سخن بگويند آشكار مىشوند، خداوند هم در اين باره فرموده: شما آنها را از طرز گفتار مىشناسيد.
پمن گفتم: هر كس چيزى را درك نكرد با آن دشمنى مىكند، خداوند هم در قرآن فرموده: آنها مطلبى و موضوعى را تكذيب مىكردند كه او را در نيافتند و من گفتم: ارزش هر آدمى آن چيزى است كه او را به خوبى بشناسد خداوند هم در داستان طالوت در قرآن مجيد مىفرمايد.
پروردگار طالوت را از اين جهت برگزيد و او را بر شما امارت داد كه از نظر علمى و جسمانى بر شما فضيلت داشت، من گفتم: قصاص كشتار را كم مىكند، خداوند هم در قرآن فرمود: اى مردم قصاص شما موجب بقاء و حيات شما مىباشد.پ 33- على عليه السّلام فرمود: خوشا بحال آن كس كه زيادى مالش را انفاق كند و از سخن گفتن زياد خوددارى نمايد.پ 34- در روايت آمده هنگامى كه فرزندان آدم و احفاد او زياد شدند، در نزد او سخن مىگفتند و او هم ساكت بود، آنها مىگفتند: اى پدر چرا سخن نمىگوئيد، فرمود: اى فرزندان من خداوند مرا از جوار خود بيرون كرد و از من خواست كمتر صحبت كنم تا بار ديگر به جوار او بر گردم.پ 35- معمر بن خلاد از امام رضا عليه السّلام روايت مىكند كه امام صادق عليه السّلام فرمود:
نجات مؤمن در نگهدارى زبانش مىباشد و على عليه السّلام فرمودند: هر كس زبانش را حفظ كند خداوند عيبهاى او را مىپوشاند.پ 36- مالك بن ايمن گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: آيا راضى نمىشويد كه نماز بگذاريد و زكاة بدهيد و زبانهاى خود را حفظ كنيد تا داخل بهشت گرديد.پ 37- امام صادق عليه السّلام فرمود: سكوت شعار كسانى است كه از حقائق گذشته مطلع مىباشند و قلم با سكوت خشك مىگردد و دو ملك حافظ از نوشتن باز مىمانند، سكوت كليد همه آسايشهاى دنيا و آخرت مىباشد، و در سكوت مىتوان رضاى خداوند را بدست آورد و حساب را سبك كرد و ميزان را تخفيف داد.
سكوت آدميان را از خطا و لغزش باز مىدارد، خداوند سكوت را پوششى
براى جاهل و زينتى براى عالم قرار داده است،پ سكوت آدميان را از هواى نفس دور مىكند و نفس را به رياضت وامىدارد و عبادت را شيرين مىگرداند و قساوت دل را مىبرد و عفت و مردانگى و هوش و زرنگى مىآورد.
اكنون زبانت را حفظ كن و آن را در هر جا بكار نيانداز، خصوصا در جايى كه اهلى براى گفتن نيابى و كسى نباشد كه براى خدا به سخنان تو گوش دهد، ربيع بن خثيم كاغذى مقابل خود مىگذاشت و همه گفتههاى خود را در آن مىنوشت و بعد شبها آنها را به وقت حساب مىكرد و سود و زيان آنها را معلوم مىنمود.
او بعد از محاسبه با نفس خود مىگفت واى بر ما خاموشان نجات پيدا كردند و ما باز مانديم، دستهاى از ياران رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله ريگ در دهان مىگذاشتند و هر گاه مىخواستند براى خدا سخن بگويند آن را از دهان بيرون مىكردند، بسيارى از صحابه مانند غرقشدگان نفس مىكشيدند و مثل بيماران سخن مىگفتند.
علت هلاك مردم و يا رهائى آنها در سكوت و يا سخن است، پس خوشا بحال آنهائى كه عيب سخن را شناختند و حق سخن را دريافتند و فوائد سكوت را دانستند، و اينها از اخلاق پيامبران و شعار برگزيدگان مىباشد، هر كس قدر سخن را بداند معنى سكوت را درك مىكند.
اينك هر كس قدر سخن را دانست و لطائف و رقائق كلام را دريافت او مىداند لطف و سكوت كدام است و كوشش مىكند سخن خود را حفظ كند و زبانش را نگهدارد در اينجا سكوتش عبادت خواهد بود، و بر عبادت او فقط خداوند مطلع مىباشد.پ 38- امام صادق عليه السّلام فرمود: سخن گفتن صفا و روشنى و يا تيرگى دل آدمى را ظاهر مىكند، و دانش و جهل انسان را براى مردم بيان مىنمايد، امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: آدميان زير زبان خود پنهان شدهاند سخن خود را وزن كن و آن را بر عقل و معرفت عرضه بدار و بعد اظهار نما.
اگر براى خداوند و يا در راه خداوند بود او را بيان كن و اگر غير از اين باشد سكوت بهتر از سخن گفتن مىباشد، عبادتى سبكتر و بهتر و پربارتر براى جوارح
انسان از گفتار براى رضاى خداوند نيست،پ و اينكه انسانى از نعمتهاى پروردگار براى مردمان سخن بگويد و مردم را از مواهب خداوند مطلع سازد.
مگر مشاهده نمىكنى كه خداوند سخن را واسطه ميان خود و پيامبرانش قرار داده است و بوسيله كلام و گفتگو آنها را از علوم و معارف و اسرار آگاه مىكند، و همچنان مگر اين پيامبران نيستند كه با سخن خود مردم را آگاه مىنمايند و شرايع و احكام را به آنها ابلاغ مىكنند، پس از اينجا معلوم شد كه سخن بهترين عبادت و تكليف مىباشد.
از آن طرف زبان آدمى را به معصيت وامىدارد و اين معصيت به سرعت انسان را گرفتار و به عقوبت مىرساند و در نزد مردم رسوا مىسازد، زبان مفسر و بيانكننده نهان آدميان است، و از دلها خبر مىدهد و اسرار باطن را فاش مىسازد، و روز قيامت با زبان حساب مردم را مىرسند.
سخن مانند شرابى است كه عقلها را خراب مىكند و اگر در غير طريق خدا بكار گرفته شود فساد ببار مىآورد، و زبان را بايد حبس كرد و زندان نمود، پاره از حكماء گفتهاند: زبانت را از سخنان زشت باز دار، و اگر مىتوانى سخنان مفيد، بگو، اما سكون و آرامش بسيار نيكو است و در نزد خداوند مقام بلندى دارد، و آن را براى اهلش كه از امناء خداوند در زمين هستند قرار داده است.پ 39- ابو حمزه گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم فرمود: شيعيان ما گنگ مىباشند و سخن نمىگويند.پ 40- امام سجاد عليه السّلام فرمود: حق زبان آنست كه آن را از فحش و ناسزا گفتن باز دارى و در كارهاى خير عادت دهى از سخنهاى زياد كه فائدهاى در آنها نيست خوددارى كنى، و با مردم به نيكى رفتار نمائى، و با گفتار نيك در ميان آنها زندگى كنى و خوش زبان و نيكو بيان باشى.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند شش خصلت از من قبول كنيد من هم بهشت را براى شما قبول مىكنم، هر گاه سخن گفتيد دروغ نگوئيد، هر گاه وعده داديد خلاف نكنيد، هر گاه مورد امانت قرار گرفتيد خيانت روا نداريد، ديدگان خود را
بر هم گذاريد، دامنهاى خود را حفظ نمائيد و دست و زبان خود را نگهداريد.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: زينت ما باشيد و موجب عار و ننگ ما قرار نگيريد، با مردم به نيكى رفتار كنيد، زبانها را نگهداريد و از پر حرفى و سخن زشت دست باز داريد.پ على عليه السّلام فرمود: سخن در اختيار تو مىباشد مادامى كه آن را بر زبان جارى نكردهاى ولى هر گاه سخن گفتى تو در بند آن گرفتار مىكردى، اكنون زبانت را حفظ كن همان گونه كه طلا و نقرهات را حفظ مىكنى، بسا سخنى كه نعمتى را از انسان سلب مىكند، پس هر چه نمىدانى از گفتن آن خوددارى كن.
خداوند بر اعضاء و جوارحت چيزهائى واجب كرده كه روز قيامت از آنها سؤال خواهد كرد در آن روز خوار خواهد شد كسى كه زبانش بر او حكومت كند، هر كس پر حرف شد خطايش هم زيادتر مىگردد، و هر كس اين چنين باشد حيائش كم مىگردد و ورعش قلت پيدا مىكند، و هر كس ورعش كم شد دلش مىميرد و هر كس دلش مرد وارد دوزخ مىگردد.پ 41- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: آسايش انسان در نگهدارى زبان استپ و فرمود:
حفظ زبان آدمى را از هر بلائى نگه مىدارد.پ فرمودند: گرفتارى آدميان از زبان حاصل مىگردد،پ و سلامتى انسان در حفظ زبان مىباشد.پ فرمودند: فصاحت زبان خود يك سرمايه است،پ و نيز فرمودند: گرفتارى در كنار سخن قرار دارد،پ و فرمودند: گرفتارى و فتنه زبان از زخم شمشير هم بدتر است.پ امير المؤمنين عليه السّلام فرمودند: زخم زبان از زخم نيزهها هم كارىتر است.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: رستگارى و نجات آدميان در حفظ زبان مىباشد. رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: اى على هر كس مردم از زبان او بترسند از اهل آتش مىباشد. رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس خود را از شر زبان و شكم و دامن حفظ كند
وارد بهشت مىگردد.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خوشا بحال كسى كه زيادى مالش را انفاق كند و از پرگوئى دست باز دارد.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداوند در نزد هر زبان گويائى حضور دارد،پ فرمود:
هيچ بنده ايمانش پايدار نمىماند مگر اينكه دلش استقامت پيدا كند، و دل كسى استقامت پيدا نمىكند مگر اينكه زبانش مستقيم باشد.پ 42- امام صادق عليه السّلام فرمود: امير المؤمنين در وصيتنامه خود به محمد بن حنفيه فرمودند: بدان زبان مانند سگ درنده مىباشد، اگر او را واگذاريد همه را گاز مىگيرد چه بسا سخنى كه نعمتى را سلب كند، اينك زبان خود را حفظ كن همان گونه كه طلا و نقرهات را حفظ مىكنى.پ 43- ثمالى از امام سجاد عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: زبان فرزند آدم هر روز متوجه جوارح انسان مىگردد و مىگويد: چگونه شب را بروز آورديد، آنها مىگويند اگر ما را راحت بگذارى در خير و خوشى خواهيم بود و بعد مىگويند از خداوند بترس و ما را آزار نده ما بوسيله تو پاداش مىگيريم و به جهت تو عذاب مىبينيم.پ 44- معاويه بن وهب گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: پدرم مىفرمود به حق قيام كن متعرض كسانى كه تو را ناراحت مىكنند نباش و از آنچه به تو سود نمىرساند دورى نما.پ 45- امام صادق عليه السّلام فرمود: از من سخنى بشنويد كه براى شما بهتر است از اسبان سياه، از آنچه براى شما سودى ندارد گفتگو نكنيد و از سخنان مفيد زياد هم خوددارى نمائيد تا آن كه محلى براى سخن گفتن پيدا كنيد، چه بسا سخنگوئى كه در غير محلش صحبت مىكند و خود را خسته مىكند.
با سفيهان مجادله نكنيد و با حليمان جدال نداشته باشيد، حليم تو را وامىگذارد و سفيه تو را هلاك مىكند، هر گاه برادرت از تو پنهان شد غيبت او را محترم بدار بيش از اينكه انتظار دارى او تو را در غيبت حفظ كند، و بدان عمل
نيك همين است، و طورى عمل كن كه هم انتظار پاداش داشته باشى و هم انتظار مجازات.پ 46- امير المؤمنين عليه السّلام به فرزندش محمد حنفيه گفت: آنچه نمىدانى نگو و هر چه هم مىدانى بازگوئى مكن.پ 47- امام صادق عليه السّلام از پدرش روايت مىكند كه فرمود: عيسى بن مريم گفتند خوشا بحال كسى كه سكوتش تفكر و نظرش عبرت باشد، در خانهاش قرار گيرد و بر گناهانش گريه كند و مردم هم از زبان و دستش آسوده باشند.پ 48- امام رضا عليه السّلام فرمود: سكوت بسيار زيبا است ولى نه از آن جهت كه نمىتواند سخن بگويد، و آدم پر حرف همواره در گفتارش لغزش هست.پ 49- داود رقى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: سكوت گنجى است با ارزش كه حليم و بردبار را زينت مىدهد و جاهل را از جهل حفظ مىكند.پ 50- امام رضا عليه السّلام فرمود: سكوت يكى از درهاى حكمت مىباشد، سكوت محبتها را جلب مىكند، و سكوت به طرف هر خيرى راهنما مىباشد،پ و نيز فرمودند: از علامتهاى فقه و شعور حلم و علم و سكوت مىباشند.پ 51- امام صادق عليه السّلام فرمود: مرد مؤمن همواره نيكوكار نوشته مىشود تا آنگاه كه ساكت باشد، و هر گاه سخن گفت نيكوكار و يا بدكار به حساب مىآيد.پ 52- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: مرد صالح اخبار خوب مىآورد و مرد بد خبرهاى ناگوار مىآورد.پ 53- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: اگر شرى وجود داشته باشد همانا در زبان خواهد بود.پ 54- جعفر بن ابراهيم گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: هر كس نداند كه سخن او در عملش چه اثرى دارد از سخنگوئى بىفائده خوددارى مىكند.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: با كسانى كه گرفتار فتنهها شدهاند مجادله نكنيد چون آنها در فتنهها و آشوبها دچار كجرويها و انحرافات شدهاند و دست از خيالات خود بر نمىدارند، آنها را واگذاريد تا با برهانهاى خود
وارد آتش گردند.پ 55- زيد بن على از پدرانش از على عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله شنيدم فرمود: سخن بر سه قسم است سودآور و مفيد، سالم و بىزيان و مضر و زيانآور، كسى كه به ذكر خدا مشغول شود سود مىبرد، كسى كه طبق دستورات خدا تكلم كند سلامت خواهد ماند و كسى كه زيان خواهد ديد آن است كه از مردم سخن گويد.پ 56- صيقل گويد: در محضر امام صادق عليه السّلام بودم كه آن حضرت يكى از غلامان عجمى خود را براى حاجتى فرستاد، غلام رفت و برگشت و امام عليه السّلام جريان را از وى سؤال مىكرد ولى غلام نمىتوانست موضوع را بيان كند، من گمان كردم كه امام اكنون بر وى غضب خواهد كرد.
راوى گويد: در اين هنگام امام عليه السّلام متوجه غلام شد و فرمود: سوگند به خداوند اگر زبانت ناقص است و نمىتوانى سخن درست بگوئى دلت كه نقصى ندارد، بعد از آن فرمود: شرم و حياء و كم سخنى از علائم ايمان و فحش و پر حرفى و پرروئى از نشانههاى نفاق مىباشد.پ 57- امام عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: مردم از دست زبان خود گرفتار آتش جهنم خواهند شد.پ 58- قاسم بن سليمان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: از نيكيهاى مرد مسلمان آن است كه زبان خود را از لهويات نگهدارد.پ 59- سليم بن قيس گويد: على عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: از فهم و شعور مرد آن است كه سخنهاى لغو نگويد.پ 60- زيد بن على از پدرش روايت مىكند كه از على عليه السّلام سؤال شد فصيحترين مردم كيست فرمود: آن كسى كه مورد سؤالى قرار گيرد و بلافاصله پاسخ قانعكنندهاى بدهد و طرف را ساكت كند.پ 61- امام صادق عليه السّلام فرمود: از سخنان بىمعنى خوددارى كنيد، و در موارد جدى هم كمتر سخن بگوئيد.
پ62- على عليه السّلام فرمود: زبان درندهاى است كه اگر او را آزاد بگذارى گازت مىگيرد و نيشت مىزند.پ فرمود: هر كس زبانش را بر خود مسلط كرد خويشتن را خوار ساخت.پ فرمود: هر گاه عقل كامل شد سخن نقصان پيدا مىكند.پ فرمود: آدميان در زير زبان خود پنهان شدهاند.پ فرمود: در بيان حكمتها سكوت روا نيست همان گونه كه سخنرانى توام با جهل خيرى ندارد.پ فرمود: هر كس سخنش زياد شد لغزش او هم زياد مىگردد، و هر كس لغزش او زياد شد شرم و حياءش كم مىشود، و هر كس شرم و حياءش كم شد ورع و پرهيزكارى او كم خواهد شد و هر كس ورعش كم شد دلش مىميرد و هر كس دلش مرد وارد جهنم مىگردد.پ فرمود: هر كس بداند سخنش از عملش به حساب مىآيد جز در موارد لزوم سخن نخواهد گفت.پ فرمود: سخن در اختيار تو مىباشد مادامى كه بر زبان جارى نكردهاى و هنگامى كه سخن گفتى تو در گرو آن خواهى بود، اكنون زبان خود را نگهدار همان گونه كه طلا و نقرهات را حفظ مىكنى، چه بسا كلمهاى كه نعمتى را از انسان سلب مىكند و عذاب براى آدمى مىآورد.پ فرمود: هر چه نمىدانى مگو، و هر چه مىدانى اظهار مكن، خداوند بر اعضاء و جوارحت واجباتى مقرر كرده است كه روز قيامت با تو احتجاج خواهد كرد.پ فرمود: سخن بگوئيد تا شناخته شويد زيرا مردم زير زبانها پنهان شدهاند.پ فرمود: چه بسا گفتهاى كه نفوذش از قدرت حكومت بيشتر اثر دارد. فرمود: از دوروئى داشتن اخلاق متضاد خوددارى كنيد، و بر يك روش ثابت باشيد، زبان خود را در يك راه بكار گيريد، مرد بايد زبان خود را حفظ كند، اين زبان مانند اسب چموش به صاحب خود حمله مىكند، به خداوند سوگند بنده به تقوى نخواهد رسيد مگر اينكه زبانش را حفظ كند.
پزبان مؤمن بعد از قلب او حركت مىكند، و دل منافق بعد از زبان او مىباشد زيرا مؤمن هنگامى كه مىخواهد سخن بگويد در آن تامل مىكند، اگر خير باشد مىگويد و اگر بد باشد خوددارى مىكند، ولى منافق هر چه مىخواهد مىگويد و متوجه سود و زيان او نمىباشد.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: ايمان كسى ثابت و مستقيم نمىماند مگر اينكه قلبش ثابت بماند، و قلبش هم ثابت نخواهد ماند مگر اينكه زبان او ثابت باشد، اكنون هر كس مىخواهد به محضر خداوند برسد و قلبش پاك باشد و در خون مسلمانان شريك نباشد و در عرض آنان دخالتى نكرده باشد بايد زبانش را حفظ كند.پ على عليه السّلام در يكى از سخنان خود فرمود: زبان پارهاى از انسان مىباشد، هر گاه از سخن امتناع كند انسان نمىتواند گفتارش را آن طور كه مىخواهد بيان نمايد، و هر گاه زبان باز شد سخن پشت سر هم مىآيد و نمىتوان جلو آن را گرفت.
ما امراء سخن هستيم و در ميان ما ريشههاى آن استوار شده و برگها و شاخههاى آن بر ما سايه گسترده است، اينك بدانيد خداوند شما را رحمت كند، شما در زمانى قرار گرفتهايد كه گوينده حق در آن كم مىباشد، و زبان راستگو از گفتار باز مانده است، و كسى كه دنبال حق است خوار مىباشد.پ على عليه السّلام در وصيت خود به فرزندش حسن عليه السّلام فرمود: اگر در سكوت چيزى را از دست دادى مىتوانى بدست بياورى، ولى اگر از زبانت چيزى بيرون شد ديگر نمىتوانى او را جبران كنى، و اگر بخواهى چيزى در ظرف بماند بايد محكم سر آن را ببندى تا محفوظ باشد.پ 63- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: هر كس بداند سخنش از اعمالش به حساب مىآيد در گفتار خود كوتاهى مىكند و از لغويات دست باز مىدارد.پ فرمود: هر كس پر حرف باشد خطايش زياد خواهد بود.پ فرمود: هر گاه ادب نداشتى سكوت را مراعات كن.پ فرمود: عافيت بر ده قسم است كه نه عدد آن در كنارهگيرى از مردم مىباشد و يكى هم در سكوت مىباشد مگر اينكه ذكر خدا باشد.
پفرمود: چه بسا نگاهى كه موجب حسرت مىباشد و چه بسا سخنى كه نعمتى را از آدمى سلب مىكند.پ فرمود: هر كس زبان خود را تعليم دهد بر عشيرهاش حكومت مىكند، مردى در اثر لغزش پاهايش قطع مىگردد، و يا زبانش مىلغزد سرش را از دست مىدهد، زبانت را حفظ كن كه سخن اسير مرد است و هر گاه رها شد تو اسير آن خواهى شد، پايان دروغ بسيار بد است.پ فرمود: بهترين گفتار راستى است، و در راستى سلامتى حاصل مىشود، و سلامتى در استقامت خواهد بود.پ فرمود: نگهدارندهاى مانند سكوت نيست، از سخنچينى خوددارى كنيد كه ايجاد كينه مىكند، هر كس زبان خود را بر خود مسلط كند خوار مىگردد، سكوت روشنائى دهنده است، خداوند متعال صورت زن را در چهرهاش قرار داده و صورت مرد را در زبانش نهاده است.پ 64- اسماعيل بن موسى از پدرش و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداوند رحمت كند بندهاى را كه سخن نيكى بگويد و از آن سود برد، و يا سكوت كند تا سالم بماند.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: مرد شايسته خبرهاى خوب مىآورد، و مرد بد اخبار بد و ناراحتكننده مىآورد.پ سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سكوت از املاء بد بهتر است و املاء خير بهتر از سكوت مىباشد، و نيز فرمودند سكوت طلا است و سخن نقره مىباشد.پ مسعدة بن صدقه از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:
سكوت گنج شايانى است سكوت به افراد حليم زينت مىدهد و عيب جاهلان را مىپوشاند.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: سكوت عبادت است براى كسى كه خداوند را ياد كند.
پ65- بزنطى از امام رضا عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: از نشانههاى فهم و شعور حلم و بردبارى و علم و دانش و سكوت مىباشد، سكوت يكى از درهاى حكمت است، سكوت ايجاد محبت مىكند و او بر هر خيرى راهنما خواهد بود.پ 66- ابو حمزه گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم مىفرمود: شيعيان ما گنگ هستند و لب به سخن نمىگشايند.پ 67- ابو على جوانى گويد: در خدمت امام صادق عليه السّلام بودم كه به يكى از غلامان خود كه نامش سالم بود گفت: اى سالم زبانت را حفظ كن تا سالم بمانى، و كارى نكن كه مردم را بر ما بشورانى.پ 68- عثمان بن عيسى گويد: در خدمت امام كاظم عليه السّلام بودم كه مردى به آن جناب عرض كرد: مرا وصيت كنيد، امام فرمود: زبانت را حفظ كن تا عزت پيدا كنى، مردم را بر خود مسلط نسازى كه در اين هنگام خوار خواهى شد.پ 69- هشام بن سالم گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله به مردى فرمودند: آيا شما را به كارى راهنمائى نكنم تا خداوند بوسيله شما وارد بهشت كند، آن مرد عرض كرد چرا يا رسول اللَّه راهنمائى بفرمائيد، رسول خدا فرمود:
احسان كن از آنچه خداوند به تو احسان كرده است.
آن مرد عرض كرد: يا رسول اللَّه اگر نيازمند شدم از كجا طلب خير كنم فرمودند از مظلوم يارى كنيد، فرمود: اگر نتوانستم مظلوم را يارى كنم چه كارى انجام دهم، فرمود: جاهل را هدايت نمائيد، عرض كردم اگر توانائى بر اين هم نداشتم چه كنم، فرمود: جز در اظهار خيرات سكوت كن، اگر يكى از اين خصلتها را داشته باشيد وارد بهشت خواهيد شد.پ 70- ابن قداح از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه لقمان به پسرش گفت اى فرزند اگر گمان دارى سخن از نقره مىباشد سكوت هم از طلا هست.پ 71- حلبى در يك حديث از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت مىكند كه فرمود: زبانت را نگهدار كه آن در حقيقت صدقهاى است كه براى خودت مىدهى، و بعد فرمود:
بندهاى به حقيقت ايمان نمىرسد مگر اينكه زبانش را حفظ كند.
پ72- عبيد اللَّه حلبى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه در تفسير آيه شريفه «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ قِيلَ لَهُمْ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ» فرمود: يعنى زبانهاى خود را حفظ كنيد.پ 73- حلبى در يك حديث مرفوع روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:
نجات مؤمن در نگهدارى زبانش مىباشد.پ 74- ابو بصير گويد: از امام باقر عليه السّلام شنيدم فرمود: ابو ذر مىگفتند: اى كسى كه دنبال علم مىروى اين زبان كليد خير و شر مىباشد، اكنون بر زبانت مهر گذار همان گونه كه بر طلا و نقرهات مهر مىگذارى.پ 75- عمرو بن جميع از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: مسيح عليه السّلام مىفرمودند: در غير ذكر خداوند زياد سخن نگوئيد، و بدانيد كسانى كه زياد سخن مىگويند دلهاى آنها سخت مىگردد ولى آنها نمىدانند چه مىكنند.پ 76- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: هر روزى نيست مگر اينكه هر عضوى از بدن انسان زبان را تكفير مىكنند و مىگويند تو را به خداوند سوگند مىدهم كه ما را عذاب نكنيد.پ 77- ابو حمزه از على بن الحسين عليها السّلام روايت مىكند كه فرمود: زبان آدم هر روز متوجه اعضاء مىگردد و مىگويد: چگونه وارد صبح شديد، آنها مىگويند خوب هستيم در صورتى كه دست از ما باز دارى، آنها مىگويند از خداوند بترس و ما را رها كن و بعد به او مىگويند ما بوسيله تو مستوجب ثواب و عقاب مىشويم.پ 78- ابو اسماعيل گويد: مردى خدمت حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله آمد و گفت: يا رسول اللَّه مرا وصيّت كنيد، رسول اكرم فرمودند زبان خود را حفظ كنيد بار ديگر عرض كرد: يا رسول اللَّه مرا وصيت فرمائيد باز هم فرمودند زبان خود را نگهداريد، باز گفت مرا وصيت كنيد رسول خدا همان را فرمودند و بعد گفتند:
مردم به خاطر زبان خود وارد دوزخ مىگردند.پ 79- سكونى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود:
خداوند زبان را عذابى مىكند كه هيچ يك از جوارح انسان را مانند آن عذاب نخواهد كرد، زبان مىگويد: بار خدايا مرا طورى عذاب مىكنى كه مانند عذاب
ساير اعضاء و جوارح نيست.پ خداوند مىفرمايد از تو سخنى جارى شد و به شرق و غرب عالم رسيد، خونهاى حرام بوسيله آن جارى شد و اموال مردم بطور حرام غارت گرديد، و نواميس بطور حرام مورد تجاوز قرار گرفت، اينك به عزت و جلال خودم سوگند تو را عذابى مىكنم كه هيچ يك از اعضاء تو را مانند آن عذاب نكرده باشم.پ 80- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس سخنان خود را از عملش به حساب نياورد گناهانش زياد مىگردد و عذابش حضور پيدا مىكند.پ 81- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: اگر در چيزى شومى و بد يمنى باشد همانا در زبان خواهد بود.پ 82- وشاء از امام رضا عليه السّلام روايت كرده كه فرمود: در بنى اسرائيل هر كس مىخواست در زمره عباد در آيد قبلا ده سال سكوت مىكرد.پ 83- جعفر بن ابراهيم گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس محل سخن خود را در نامه عملش بداند جز در موارد لزوم سخن نمىگويد.پ 84- منصور بن يونس از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه در حكمتهاى آل داود آمده بود: عاقل بايد بزمانش آگاه باشد و خود توجه كند و به خويشتن بپرداز و زبانش را حفظ نمايد.پ 85- يكى از راويان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: بنده مؤمن همواره نيكوكار نوشته مىشود تا آنگاه كه ساكت باشد، ولى هنگامى كه سخن گفت در اينجا نيكوكار و يا بدكار نوشته خواهد شد.
