پ1- حفص بن غياث گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: اى حفص هر كس صبر پيشه كند صبرش زود مىگذرد و آسايش پيدا مىكند، و هر كس بىتابى كند آن هم مدتش كم مىباشد، بعد از اين فرمود صبر را از دست نده و در همه كارهايت شكيبا باش خداوند متعال رسول خود صلى اللَّه عليه و آله را مبعوث كردند و او را به صبر امر كردند.
خداوند در قرآن مجيد فرمود: اى رسول ما به آنچه مىگويند صبر كن، و آنها را به گونهاى محترمانه ترك كن، آنها را با تكذيبكنندگان به نعمتها به من واگذار، در جاى ديگر فرمود: آنها را با روشى نيكو از خود دور كن در آنجا مشاهده مىكنى كسى كه به تو عناد دارد ناگهان به دوستى دلسوز تبديل مىگردد، و فقط صابران و آنها كه داراى بهرههاى اخلاقى هستند از اينها سود مىبرند.
پرسول خدا صلى اللَّه عليه و آله در برابر مشكلات بزرگ صبر كرد، و هر چه او را آزار و اذيت كردند او شكيبائى به خرج داد، تا آنجا كه خداوند به او فرمود: ما مىدانيم كه دلت در اثر گفتههاى آنها تنگ مىگردد اكنون خداوند را سپاس گو و با سجدهكنندگان باش.
بعد از آن كفار او را تكذيب كردند و او را متهم ساختند، رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله در اين هنگام محزون شد، و خداوند فرمود: ما مىدانيم تو از سخنان آنها محزون مىگردى، آنها شما را تكذيب نمىكنند بلكه آيات خداوند را تكذيب و انكار مىنمايند، پيامبران قبل از تو هم تكذيب شدند ولى صبر كردند تا يارى ما به آنها رسيد.
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله صبر را بر خود لازم كرد، آنها هم تعدى و تجاوز كردند، و او را تكذيب نمودند، رسول اكرم فرمود: من در برابر ظلمى كه به من كردند و به خانوادهام ستم نمودند صبر كردم ولى در برابر ناسزاگوئى به خدا شكيبائى ندارم.
در اين هنگام خداوند نازل فرمود: ما آسمان و زمين و آنچه را كه ميان آنها قرار دارد در شش روز خلق كرديم، و خسته هم نشديم، اينك اى رسول ما در برابر آنها صبر كنيد، رسول خدا هم صبر كرد و در همه جا با آنها مدارا فرمود.
بعد از آن خداوند متعال او را به خاندان و عترتش مژده داد و آنها را به صبر و شكيبائى وصف فرمود: و در اين باره در قرآن آمده: ما از آنها رهبران و امامانى انتخاب كرديم كه مردم را بطرف ما هدايت مىكنند و صبر مىنمايند و به آيات ما يقين دارند.
در اينجا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: صبر در مقابل ايمان مانند سر در برابر بدن مىباشد، و خداوند هم بر اين صبر او را سپاس گفت، و در قرآن مجيد فرمود: در برابر صبر و شكيبائى حجت خدا و سخنان او پايان گرفت و هر چه فرعون و قوم او درست كرده بودند همه را ويران ساختيم.
رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: آن بشارت و انتقام مىباشد، در اينجا خداوند جنگ با مشركان را مباح كرد و فرمود: مشركان را هر جا ديد بكشيد و آنها را محاصره
نمائيد و دستگيرشان سازيدپ و در كمين آنها بنشينيد و آنها را تعقيب نمائيد، و هر جا يافتيد بكشيد.
خداوند متعال با دست رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و ياران و دوستان او كفار را از پا در آورد و پاداش صبر او را در آخرت به او مىدهد، هر كس صبر كند و به امر خدا گردن نهد از دنيا بيرون نمىرود مگر اينكه دشمنانش هلاك مىگردند و ديدگان او روشن مىشوند، و به پاداش آخرت هم مىرسند.پ 2- ابن ابى يعفور گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر و شكيبائى در رأس ايمان قرار دارد.پ 3- ابو بصير گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: آزاد در همه حال خود آزاد مىباشد و اگر مشكلاتى براى او رسيد صبر مىكند مصيبت هر چند پياپى باشند او را از پا در نمىآورند، اگر او اسير و مقهور هم گردد شكست نمىخورد، و مشكلات در اثر صبر آسان مىگردند.
يوسف صديق يك آزاد بود ولى او را به بردگى گرفتند و مقهور و اسيرش ساختند، ولى تاريكى چاه و وحشت و تنهائى و مصيبتها به او صدمه نرسانيد، تا آنگاه كه خداوند بر او منت نهاد و آن ستمكار سركش را برده او قرار داد بعد از آنكه مالك او بود، خداوند ملتى را به خاطر او رحمت كرد و اينها همه از صبر بود و اين چنين در اثر صبر آدمى به نيكىها مىرسد اكنون صبر كنيد تا پاداش بگيريد.پ 4- حمزة بن حمران گويد: امام باقر عليه السّلام فرمود: بهشت را با صبر و شكيبائى و تحمل مكروهات مىتوان بدست آورد، اينك هر كس در مشكلات دنيا صبر كند وارد بهشت مىگردد، ولى جهنم همه از مشتهيات و لذتها بدست مىآيد، و هر كس دنبال لذتها برود وارد دوزخ مىگردد.پ 5- ابو سيار گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر گاه مؤمن وارد قبرش شود نماز در طرف راست و زكاة در طرف چپ او قرار دارد، نيكى بالاى سرش و صبر هم در گوشهاى قرار دارد، هنگامى كه فرشتگان مىآيند از وى سؤال كنند صبر به نماز و زكاة و نيكيها مىگويد اگر از شما كارى ساخته نيست كنار رويد تا من بيايم.
پ6- عبد اللَّه بن ميمون از امام صادق عليه السّلام روايت مىكنند كه على عليه السّلام وارد مسجد شدند و مشاهده كردند مردى با حالت حزن كنار در مسجد ايستاده است، امير المؤمنين عليه السّلام به او فرمودند چرا محزون هستيد، گفت: يا امير المؤمنين پدر و برادرم را از دست دادهام، و ترسى مرا گرفته و از اين جهت محزون هستم.
امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: تقوى داشته باشيد و از خداوند بترسيد، و صبر پيشه كنيد، كه صبر در كارها مانند سر در جسد مىباشد، هر گاه سر نباشد بدن فاسد مىگردد، و هر گاه آدمى در كارها صبر نداشته باشد، كارها از هم مىپاشيد.پ 7- سماعة بن مهران گويد: ابو الحسن عليه السّلام به من فرمودند: چرا به حج نمىروى، گفتم: قربانت گردم قرض زيادى دارم و مال خود را هم از دست دادهام، و اينك دينى كه بر گردن دارم مرا بيشتر از دست رفتن مال رنج مىدهد.
اينك اگر يكى از اصحاب ما مرا با خود به حج ببرد و يا مخارج حج را بدهد حج خواهم گذارد، امام عليه السّلام فرمود: اگر صبر كنى حالت بهتر خواهد شد و ديگران به حالت غبطه خواهند خورد، و اگر هم صبر نكنى باز هم خداوند مقدرات خود را انجام مىدهد در اينجا چه راضى باشى و يا راضى نباشى كارها جريان خود را طى مىكنند.پ 8- اصبغ بن نباته گويد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: صبر بر دو قسم است صبر در هنگام مصيبت كه بسيار زيبا و با اهميت است، و بهتر از اين صبر در برابر محرمات خداوند مىباشد، هر گاه به حرامى برخورد كرديد و صبر نموديد و آلوده به آن نشديد كار بزرگى كردهايد.
ذكر هم بر دو گونه مىباشد ياد خداوند در هنگام مصيبت، و مهمتر از آن ياد كردن خداوند در هنگامى كه آدمى مىخواهد به گناه آلوده گردد، و در اينجا ياد خدا كند دست از گناه و آلودگى باز دارد، و ياد خداوند مانع از ارتكاب آن عمل گردد.پ 9- عرزمى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: زمانى خواهد آمد كه كسى در آن به حكومت نمىرسد مگر اينكه مرتكب قتل و
خونريزى شود، و يا ظلم و ستم كند و سركشى و تعدى نمايد.پ در آن زمان كسى به ثروت و مال نخواهد رسيد مگر اينكه مال ديگران را غصب كند، و بخل داشته باشد و از بذل مال دريغ كند، و در آن زمان كسانى دوست پيدا مىكنند، كه از دين دست بردارند و دنبال هوى و هوس بروند.
هر كس آن زمان را درك كند و بر فقر و نادارى صبر نمايد در حالى كه مىتواند خود را توانگر كند و مال بدست آورد، و بر دشمنى صبر مىكند در حالى كه مىتواند دوستى نمايد و در ذلت شكيبائى دارد در حالى كه مىتواند خود را عزيز سازد، خداوند به اين افراد پاداش پنجاه صديق را مىدهد.پ 10- ابو حمزه گويد: امام باقر عليه السّلام فرمود: هنگامى كه وفات پدرم على بن الحسين عليه السّلام رسيد مرا به سينه خود چسبانيد و گفت اى فرزند من تو را وصيت مىكنم به وصيتى كه پدرم مرا به آن وصيت كرد و آن اين است اى فرزند در حق صابر باش اگر چه تلخ باشد.پ 11- امام باقر عليه السّلام فرمود: صبر بر دو نوع است ولى بهترين صبر شكيبائى در برابر فعل حرام است.پ 12- على عليه السّلام فرمودند: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: صبر بر سه نوع است صبر در مقابل طاعت، صبر در برابر معصيت، هر كس در برابر مصيبت صبر كند تا خداوند او را آرامش دهد خداوند سيصد درجه پاداش به او مىدهد.
فاصله بين آن درجهها از يك ديگر به اندازه فاصله بين زمين و آسمان مىباشد، و هر كس بر طاعت صبر كند، خداوند پاداش ششصد درجه به او مىدهد كه فاصله هر درجه از عرش تا فرش مىباشد.
هر كس بر معصيت صبر كند، و خود را از گناه نگهدارد و آلوده به معصيت نگردد، خداوند متعال ثواب نهصد درجه به او مىدهد كه فاصله هر يك از آن درجات با درجه ديگر به اندازه فاصله قعر زمين تا منتهاى عرش مىباشد.پ 13- يونس بن يعقوب گويد: امام صادق عليه السّلام به من امر كردند تا نزد مفضل بروم و او را در مرگ اسماعيل تسليت بگويم، فرمود: مفضل را سلام برسانيد و
بگوئيد ما به مرگ اسماعيل گرفتار شديم ولى صبر كرديم، تو هم صبر كن همان گونه كه ما صبر نموديم، ما چيزى را مىخواستيم و خداوند چيزى ديگر را اراده كرده بود، ما هم در اينجا تسليم امر خداوند شديم.پ 14- ابو حمزه ثمالى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس از مؤمنان گرفتارى پيدا كند و صبر پيشه نمايد خداوند پاداش هزار شهيد به او مىدهد.پ 15- عبد اللَّه بن سنان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: رسول خداوند صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: خداوند متعال فرمود: من دنيا را بين بندگان خودم به قرض نهادهام، هر كس از آن به من قرض بدهد من به هر يك از ده تا هفتصد برابر خواهم داد، اينك هر چه مىخواهد بر دارد.
اما اگر كسى به من قرض ندهد به زور و غلبه از او خواهم گرفت، و بعد سه چيز به آنها مىدهم كه اگر يكى از آنها را به فرشتگان خود مىدادم راضى مىشدند، و بعد اين آيه شريفه را تلاوت كردند «الَّذِينَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ أُولئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ».
اين يكى از آن خصلتها مىباشد، و رحمت خصلت دوم محسوب مىگردد، وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ خصلت سوم مىباشد، بعد از اين امام عليه السّلام فرمودند: اين خصلتها براى كسانى است كه از آنها به زور و قهر گرفته باشند.پ 16- يكى از اصحاب از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: ما صابر هستيم ولى شيعيان ما از ما صابرتر مىباشند، عرض كردم قربانت گردم چگونه شيعيان شما از شما صابرتر هستند، فرمود ما مىدانيم و صبر مىكنيم و آنها صبر مىكنند و نمىدانند چه خواهد شد.پ 17- علاء بن فضيل گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر در مقابل ايمان مانند سر در برابر بدن مىباشد، هر گاه سرى نباشد بدنى نخواهد بود، و همين گونه هر گاه صبرى نباشد ايمانى نيست.پ عبد اللَّه سراج گويد: امام سجاد عليه السّلام فرمود: صبر در مقابل ايمان مانند سر در مقابل بدن است، كسى كه صبر ندارد ايمان ندارد.
پ18- سماعه گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: خداوند به گروهى نعمت بخشيد ولى آنها سپاسگزارى نكردند در نتيجه آن نعمتها براى آنها وبال شد، و از آن طرف گروهى را مبتلا فرمود و آنها صبر كردند، و بعد آن گرفتاريها براى آنان تبديل به نعمت گرديد.پ 19- ابان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه آن جناب در تفسير آيه «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا» فرمود: يعنى در مصيبتها صبر كنيد.پ 20- يكى از روات نقل مىكند كه امام فرمود: اگر صبر قبل از گرفتاريها خلق نشده بود، مؤمن از هم مىشكافت همان گونه كه تخم مرغ هنگام برخورد به سنگ شكسته مىگردد.پ 21- جابر گويد: از امام باقر عليه السّلام سؤال كردم خداوند تو را رحمت كند صبر جميل چيست، فرمود: صبر جميل آن است كه به مردم شكايت نكنى.پ 22- ابو النعمان از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: هر كس براى مشكلات دنيا صبر نكند ناتوان مىباشد.پ 23- رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس گرفتاريها را بشناسد بر آنها صبر مىكند، و هر كس آنها را نشناخت ناراحت مىگردد.پ 24- ابن مسكان گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: در مصيبتها صبر نمائيد، و بعد فرمود: هنگامى كه قيامت بر پا شود منادى فرياد مىكند صابران كجا هستند در اينجا گروهى از ميان مردم حركت مىكنند و خود را معرفى مىنمايند.
بار ديگر منادى صدا مىزند كه متصبران كجا مىباشند، در اينجا نيز گروهى بر مىخيزند و خود را معرفى مىكنند، راوى گويد: عرض كردم قربانت شوم صابران كيانند و متصبران كدام افراد هستند فرمود: صابران كسانى مىباشند كه واجبات را انجام مىدهند و متصبران آنها هستند كه از حرام دست باز داشتند و دنبال كارهاى زشت نرفتند.25- امام عليه السّلام در تفسير آيه شريفه «جَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخُلُونَها وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّيَّاتِهِمْ وَ الْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ
فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ» فرمودند: اين آيه در باره ائمه اطهار عليهم السّلام و شيعيان صابر آنها نازل شده است.پ 26- امام صادق عليه السّلام در تفسير آيه شريفه «أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا» فرمود: آنها امامان عليهم السّلام هستند.پ 27- ازدى گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: آگاه باشيد كه فرمانها از آسمان بطرف زمين فرود مىآيند آنها مانند باران بر زمين مىريزند و به هر كس اصابت مىكنند هر انسانى به اندازه خود زياد و يا كم از آن استفاده مىكنند، و به مال و اولاد و يا به سلامتى خود مىرسند.
هر گاه به يكى از شما در خانواده و يا مال و يا خودتان مصيبتى وارد شد و يا در نزد ديگرى غفلتى مشاهده كرديد فورا او را سرزنش نكنيد.
مرد مسلمان هرگز پستى كسى را آشكار نمىكند و احدى را تحقير نمىسازد، و خود را از بازگوئى اسرار مردم نگه مىدارد، و هر گاه از كسى سخن بگويند او خود را نگه مىدارد، و در نزد افراد پست آبروى كسى را نمىبرد.
او مانند بازيگرى است كه انتظار دارد اولين تيرش به هدف بخورد، و غنيمت ببرد، و زيان را از وى دفع كند، مرد مسلمان هم كه از خيانت و دروغ دورى مىكند انتظار يكى از دو نيكىها را دارد، يا منتظر مرگ است كه بهتر از او در نزد خداوند براى او نيست.
يا منتظر روزى خداوند است كه در نتيجه آن صاحب فرزند و مال مىگردد، و دين و مقام خود را هم حفظ مىكند، مال و فرزندان از حاصل دنيا هستند و عمل صالح حاصل آخرت مىباشد، و گاهى خداوند آن دو را با هم جمع مىكند.پ 28- ابن علوان گويد: امام باقر عليه السّلام از پدرش از على عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: مردى به حقيقت ايمان نمىرسد مگر اينكه در او سه خصلت باشد، فهم در دين، صبر در مصيبتها و برنامهريزى درست در زندگى.پ 29- ثمالى از امام باقر عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: هر بندهاى بين سه چيز قرار دارد، گرفتارى، قضا و سرنوشت، و نعمت، در هنگام گرفتارى بايد صبر كند،
و در باره سرنوشت و قضاء بايد تسليم شود، و در برابر نعمت بايد سپاسگزارى نمايد.پ 30- حارث اعور روايت مىكند امير المؤمنين عليه السّلام فرمودند مسلمانى با سه چيز كامل مىگردد، فهميدن احكام دين، حسن تدبير در امور زندگى، و صبر در مصيبتها.پ 31- عبد اللَّه بن سنان گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداوند متعال مىفرمايد: من دنيا را بين بندگان خود تقسيم كردم، اكنون هر يك از آنها كه به من وام بدهد من به هر يك از آنها تا هفتصد برابر مىدهم.پ 32- امام صادق عليه السّلام فرمود: على عليه السّلام در وصيت خود به فرزندش محمد حنفيه گفتند از عجب و خودخواهى دورى كنيد و از بد اخلاقى و بىتابى خود را نگهداريد، اگر داراى اين خصلتها نباشيد در ميان مردم دوست پيدا نخواهى كرد، و همه از شما كنارهگيرى مىكنند.پ 33- امام رضا عليه السّلام از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه امام سجاد عليه السّلام فرمود:
مردم سه چيز را از سه كس ياد گرفتند صبر را از ايوب، شكر را از نوح، و حسد را از فرزندان يعقوب.پ 34- عمر بن على از پدرش على عليه السّلام روايت مىكند كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: علامت صابر سه چيز است، اول اينكه تنبلى نمىكند، دوم اينكه خسته نمىشود، سوم از خداوند شكايت نمىكند.
زيرا اگر او كسالت پيدا كند حق را ضايع خواهد كرد، و اگر خسته و افسرده گردد حق شكرگزارى را بجاى نخواهد آورد، و اگر از خداوند شكايت نمايد از وى نافرمانى كرده است.پ 35- ابو حمزه ثمالى روايت مىكند كه امام باقر عليه السّلام فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمودند: هر گاه روز قيامت شود خداوند همه مردم را در يك جا جمع مىكند، و بعد منادى فرياد مىزند در حالى كه همه آن را مىشنوند، منادى مىگويد اهل صبر كجا هستند.
پدر اين هنگام گروهى از جاى خود حركت مىكنند، در اينجا جماعتى از فرشتگان از آنها استقبال مىكنند و مىگويند صبر شما چه بود آنها مىگويند ما نفس خود را در اطاعت خداوند به صبر واداشتيم و در معصيت او هم صبر كرديم، در اين هنگام منادى صدا مىزند راه آنها را باز كنيد تا وارد بهشت گردند و حسابى براى آنها نيست.پ 36- امام هادى عليه السّلام از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه امام صادق عليه السّلام در تفسير آيه شريفه فصبر جميل فرمود: يعنى صبرى كه در آن شكايتى وجود ندارد.پ 37- رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله از جبرئيل پرسيد تفسير صبر چيست، فرمود: در مشكلات صبر كنيد همان گونه كه در هنگام آسايش صبر مىكنيد، در فقر صبر نمائيد همان طور كه در توانگرى صبر مىنمائيد در وقت گرفتارى صبر داشته باشيد همان گونه كه در وقت تندرستى و سلامتى صبر مىكنيد و از حالات خود نزد مردم شكايت نكنيد.پ 38- ابن سنان از حضرت صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: هر گاه مؤمن را در قبرش بگذارند نماز در طرف راست، و زكاة در طرف چپ و نيكى بالاى سرش قرار خواهند گرفت، و صبر هم در كنارى قرار مىگيرد، هنگامى كه فرشتگان براى سؤال مىآيند صبر به آنها مىگويند: به كمك رفيق خود برويد، و اگر از شما كارى ساخته نيست كنار برويد تا من بيايم.پ 39- سكونى از امام صادق و او از پدرانش عليهم السّلام روايت مىكند كه امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: سه چيز از ابواب خير هستند، سخاوت نفس، پاكى سخن، و صبر در برابر آزار و اذيت.پ 40- حلبى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود خداوند متعال به داود وحى فرستاد كه به خلاده دختر اوس بشارت بده كه او در بهشت با تو همنشين خواهد بود، داود بطرف او رفت و در خانهاش را كوبيد، او بيرون شد و گفت: آيا در باره من چيزى نازل شده است.
داود گفت: آرى، گفت: آن چيست، گفت خداوند متعال به من وحى كرده و
اطلاع داده كه تو در بهشت با من همنشين خواهى بودپ و اينك آمدهام تو را مژده دهم، گفت: ممكن است در اينجا نامى با نام من مقارن شده باشد.
داود گفت: خير مقصود خودت هستى، گفت يا نبى اللَّه من تو را تكذيب نمىكنم ولى به خداوند سوگند در خود چنين مقامى را مشاهده نمىكنم، داود گفت: به من خبر دهيد كه در باطن تو چه هست كه اين گونه مورد توجه قرار گرفتهاى.
خلاده گفت: اينك تو را از باطن خود اطلاع مىدهم و آن اين است كه هر مصيبتى بر من وارد شود و هر دردى كه مرا فرا گيرد، و يا مشكلات و يا ناراحتى براى من فراهم شود و يا حاجتى و نيازى براى من پيش آيد در همه اينها صبر مىكنم.
من از خداوند درخواست نمىكنم آن مشكلات و شدائد را از من برطرف كند، تا آنگاه كه خداوند آنها را از من رفع سازد، و مرا به عافيت و رفاه برساند، و من از خداوند چيزى در مقابل آنها نمىخواهم، در هر حال خداوند را سپاس مىگويم، داود گفت: از همين جا به اين مقام رسيدى.
امام صادق عليه السّلام بعد از اين فرمودند: و اين است دينى كه خداوند براى بندگان شايسته خود پسنديده است.پ 41- روايت شده كه صبر در هنگام گرفتارى بسيار نيكو و زيبا مىباشد، و بهتر از آن صبر در برابر محرمات مىباشد.پ روايت شده هنگامى كه روز قيامت بر پا شود، منادى ندا مىكند صابران كجا هستند، در اينجا گروهى از مردم بر مىخيزند به آنها گفته مىشود برويد و بدون حساب وارد بهشت گرديد، فرشتگان از آنها استقبال مىكنند و سؤال مىكنند اعمال شما چه بود، مىگويند ما در طاعت و معصيت خدا صبر مىكرديم، مىگويند آرى اين است پاداش عاملان.پ روايت شده كه در وصيتهاى پيامبران آمده بر حق صابر باشيد اگر چه تلخ باشد.
پدر روايت آمده كه يقين يك درجه بالاتر از ايمان است، و صبر از يقين بالاتر مىباشد.پ روايت شده هر كس در حق صابر باشد خداوند بهتر از آن به او عوض مىدهد.پ در روايت آمده كه خداوند به رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله وحى فرستاد كه من تو را به رفتار با مردم امر مىكنم همان گونه كه در انجام فرائض به شما امر كردهام.پ روايت شده كه مؤمن كتمان و حفظ اسرار را از خداوند آموخته است، و رفتار با مردم را از پيامبر فرا گرفته و صبر در هنگام سختىها و آسانيها را از امام تعليم گرفته است.پ روايت شده كه امام عليه السّلام در تفسير آيه شريفه «اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا ... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» فرمود: بر طاعت خدا و امتحان او صبر كنيد، در اطاعت از پيامبر و كسى كه در جاى او قرار مىگيرد همديگر را به صبر توصيه نمائيد و از اين دو طريق منحرف نشويد و با هم رابطه برقرار كنيد، و حتما رستگار خواهيد شد.پ از عالم عليه السّلام روايت شده كه فرمود: صبر در هنگام سلامتى و رفاه مهمتر است از صبر در هنگام گرفتارى و پريشانى مقصود اين است كه صبر در هنگام وسعت زندگى و فراهم بودن همه وسائل و استفاده از لذائذ آماده است ولى آدمى صبر مىكند و در حرام وارد نمىشود بسيار مهم مىباشد.پ روايت شده كه مؤمن به سه خصلت شايستگى پيدا مىكند و پاك مىگردد، فهم و درك در مسائل دينى، اندازهگيرى در امور زندگى و حسن معيشت، و صبر در مشكلات.پ 42- امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر و شكيبائى باطن بندگان را پر از نور و پاكى مىكند و بىتابى و شكايت دل آدم را پر از تاريكى و ترس مىگرداند، همه مردم ادعاى صبر دارند ولى فقط صبر و شكيبائى در نزد بندگان خاضع پروردگار به ثبوت مىرسد، و آنها هستند كه در مشكلات صبر مىكنند.
همه خود را صابر نشان مىدهند و جزع و بىتابى را انكار مىكنند جزع و
اضطراب و عدم صبر منافقان را رسوا مىكند،پ زيرا محنتها و مصيبتها هنگامى كه فرود مىآيند از نيتها خبر مىدهند در اينجا راستگو و دروغگو از هم شناخته مىشوند و درونها آشكار مىگردند.
صبر در حقيقت مانند آب تلخى است كه كام انسان را تلخ مىكند و صابر همواره در سختى زندگى مىكند و زندگى پيوسته براى او تلخ است، اما اگر آدمى در اضطراب بسر برد آن را صبر نمىگويند، اما جزع و بىتابى در واقع اضطراب دل و عدم آرامش و سكون مىباشد.
شخص مضطرب همواره در غم و اندوه بسر مىبرد و جزع و بىتابى مىكند، آرامش ندارد، حالات او همواره در حال تغيير است، و هر حادثهاى كه در آن خضوع و بازگشت و تضرع بسوى خداوند نباشد و آدمى در آن حادثه به خداوند توجه نكند او را بىتاب و بىصبر مىگويند.
صبر آبى است كه آغاز آن تلخ و پايان آن شيرين مىباشد، هر كس به پايان آن توجه كند موفق مىگردد، و هر كس به اوائل توجه نمايد توفيق پيدا نمىكند، هر كس قدر صبر را بداند همواره در انتظار امرى خواهد بود تا صبر كند خداوند در داستان موسى و خضر مىگويد: وَ كَيْفَ تَصْبِرُ عَلى ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً، خضر به موسى گفت: از مطلبى كه اطلاع ندارى چگونه مىتوانى صبر كنى.
هر كس در برابر مكروهات صبر كند و به كسى شكايت نبرد و جزع و بىتابى نداشته باشد و اسرار خود را فاش نسازد او از صابران به حساب مىآيد و بهرهاش همان است كه خداوند فرمود: وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ يعنى آنها را به بهشت و مغفرت مژده بدهيد.
هر كس با خوشحالى از گرفتاريها استقبال كند و با وقار و آرامش و سكون صبر پيشه كند، و از طبقات خاص و صابران ويژه محسوب مىگردد و بهرهاش همان است كه خداوند فرمود: إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ*.پ 43- آدم بن عيينه گويد: از امام صادق عليه السّلام شنيدم فرمود: چه بسا يك ساعت صبر خوشحالى زيادى را براى انسان مىآورد و چه بسا لذت زود گذرى كه
براى آدمى اندوه و غم طولانى ايجاد مىكند.پ 44- امام رضا عليه السّلام از امام سجاد سلام اللَّه عليه روايت مىكند كه فرمود: شما اگر براى بدست آوردن پنج چيز به مسافرت برويد و آنها را بدست بياوريد ارزش دارند، و آنها عبارتند از: هيچ بندهاى نبايد از كسى بترسد مگر از گناهش.
جز از خداوند از كسى ديگر اميد نداشته باشد، اگر چيزى نمىداند بدون حياء و شرم در جواب سائل بگويد نمىدانم، و صبر در برابر ايمان مانند سر در برابر بدن مىباشد، و ايمان ندارد كسى كه صبر ندارد.پ على عليه السّلام از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله روايت مىكند كه فرمود: صبر بر سه قسم است صبر در مصيبت، و صبر در طاعت، و صبر بر معصيت، هر كس در مصيبت صبر كند خداوند به او سيصد درجه پاداش عطا مىكند كه بين هر درجه با درجه ديگر به اندازه بين زمين و آسمان است.
هر كس در طاعت صبر كند خداوند به او ششصد درجه مقام مىدهد كه بين هر درجه تا درجه ديگر به اندازه عرش تا فرش است، و هر كس در معصيت صبر كند خداوند به او هفتصد درجه عطا مىكند كه فاصله آنها خيلى زياد مىباشد.پ امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: اى مردم صبر پيشه كنيد، زيرا هر كس صبر ندارد دين ندارد،پ و نيز فرمود: اگر صبر كنيد مقدرات در باره شما جارى خواهد شد و شما ماجور مىشويد، ولى اگر صبر نكنيد و بىتابى نمائيد مقدرات خواهد گذشت و شما گناهكار محسوب مىگرديد.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر سرآمد ايمان است،پ و نيز فرمود: صبر از ايمان مانند سر در بدن است، هنگامى كه سر برود بدنى نخواهد بود و همين طور اگر صبر نبود ايمانى هم نخواهد بود.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: خداوند متعال مىفرمايد: هر گاه به يكى از بندگانم مصيبتى در مال و يا فرزندان و يا بدن او وارد كنم، و بعد او صبر كند من شرم دارم بعد از آن براى وى محكمه تشكيل دهم و يا حساب و كتابى براى وى در نظر بگيرم.
پاز محمد بن على عليهما السّلام سؤال شد صبر جميل چيست، فرمود: صبرى كه در آن شكايت نباشد و بعد فرمود: شكايت كه گشايشى در كارها ايجاد نمىكند، شكايت و بىتابى دوست را محزون مىكند و دشمن را خوشحال مىگرداند.پ على عليه السّلام فرمود: حسن خلق، نيكى، و حلم از اخلاق پيامبران به شمار مىروندپ و نيز فرمود: زمانى خواهد آمد كه حكومت استقرار پيدا نمىكند مگر با ظلم و جور و كشتن مردم، و مالى بدست نمىآيد مگر به بخل، و رفاقت حاصل نمىگردد مگر با پيروى از هواى نفس و خروج از دين يعنى همه دوستىها روى اغراض دنيوى مىباشد.
هر كس آن زمان را درك كند و بر فقر صبر نمايد در حالى كه توانائى دارد مال بدست بياورد، و يا در ذلت صبر نمايد در حالى كه مىتواند عزّت پيدا كند، و بر دشمنى مردم صبر نمايد در حالى كه توانائى دارد محبت مردم را جلب سازد خداوند به اين گونه مردمان پاداش پنجاه صديق را مىدهد.پ رسول اكرم صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر يك از مؤمنان كه گرفتار شوند و صبر نمايند خداوند پاداش هزار شهيد را به آنها مىدهدپ و نيز فرمود: بىتابى در هنگام مصيبت همهاش محنت است.پ رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر نعمتى غير از بهشت كوچك مىباشد، و هر بلائى غير از آتش آسان است.پ 45- جابر گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم صبر جميل چيست فرمود:
آن صبرى است كه در آن به مردم شكايت نشود، ابراهيم يعقوب را بطرف يك راهب فرستاد تا كارى كه داشت انجام دهد هنگامى كه راهب او را ديد خيال كرد ابراهيم است.
او فورا جلو دويد و او را در بغل گرفت، و گفت اى خليل خدا خوش آمديد، يعقوب گفت: من ابراهيم نيستم بلكه يعقوب بن اسحاق بن ابراهيم مىباشم، راهب گفت: پس چرا من شما را بزرگ مىبينم گفت غم و اندوه مرا به اين روز انداخته است.
پيعقوب هنوز در كوچك نگذشته بود كه خداوند به او وحى كرد اى يعقوب شكايت مرا به بندگان بردى، يعقوب در همان كنار در به سجده افتاد و گفت: بار خدايا ديگر آن سخن را نخواهم گفت خداوند هم به او وحى كرد من از تو گذشتم ديگر اين سخن را بر زبان جارى مكن.
بعد از اين يعقوب هر چه بر سرش آمد به مردم چيزى نگفت و از مشكلات و سختيهاى روزگار سخنى بر زبان جارى نكرد، و تا آنجا كه در داستان فرزندش يوسف گفت: من از حزن و اندوه خود به خداوند شكايت مىبرم و مىدانم آنچه از طرف خدا آمده ولى شما نمىدانيد.پ 46- امير المؤمنين عليه السّلام فرمودند: صبر بر دو نوع است صبر در هنگام مصيبت كه بسيار خوب است و بهتر از آن صبر در هنگام رسيدن به حرام است، و ذكر هم دو قسم مىباشد، ذكر خداوند در هنگام مصيبت و بزرگتر از آن ياد خدا در هنگام برخورد با حرام مىباشد كه ياد خدا او را از حرام باز مىدارد.پ 47- داود بن فرقد از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه خداوند متعال به موسى بن عمران عليه السّلام وحى فرستاد و گفت: من مخلوقى محبوبتر از بنده مؤمن خود نيافريدهام، من او را گرفتار مىكنم تا به آنچه براى او خير است برسد.
من او را از چيزهائى كه براى او خيرى دارد مخفى مىدارم و به او اميد مىدهم آنچه را كه براى او خير مىباشد من به حال بنده مؤمن خود آگاه مىباشم، او بايد به حكم من راضى گردد و از نعمتهاى من سپاسگزارى كند و در گرفتارىها صبر نمايد تا او را در برابر اين اعمال در زمره صديقان به حساب آورم.پ 48- امام صادق عليه السّلام فرمود: هر مؤمنى نوعى گرفتارى دارد و او بايد همواره در انتظار گرفتارىهاى زيادى باشد، اگر او در آن گرفتاريها صبر كند خداوند او را از آن گرفتاريها عافيت مىدهد و اگر صبر نكند و بىتابى نمايد گرفتارى ديگرى به او مىرسد او بايد صبر كند و تحمل نمايد.پ 49- ثمالى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: هر يك از شيعيان ما كه مبتلا گردند و صبر نمايند خداوند به آنها پاداش هزار شهيد را مىدهد.
پ50- اسحاق بن عمار گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: اى اسحاق مصيبتى كه در آن صبر كردهاى و پاداش آن را هم از خداوند گرفتهاى آن را مصيبت ندان، مصيبت آن است كه صاحب آن از پاداش محروم گردد و صبر نداشته باشد.پ 51- امام صادق عليه السّلام فرمود: هر كس در هنگام گرفتارى صبر نداشته باشد ناتوان است هر نعمتى شكرى دارد و هر مشكلى آسان مىگردد، اينك در هنگام مصيبت صبر كنيد و در فقدان اولاد و يا مال شكيبائى داشته باشيد خداوند عاريهها و بخششهاى خود را مىگيرد تا شما را در شكر و سپاس بيازمايد.پ 52- ابو بصير گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: خداوند به گروهى نعمت عطا كرد، آنها شكر نكردند آن نعمتها براى آنها وبال شد، ولى گروهى را به مصيبتها گرفتار فرمود و آنها صبر كردند و به نعمت رسيدند.پ 53- ربعى از امام صادق عليه السّلام روايت مىكند كه فرمود: صبر و گرفتارى براى رسيدن به مؤمن با هم مسابقه مىدهند و بلاء خود را به او مىرساند و او هم صبر مىكند، گرفتارى و بىتابى هم براى رسيدن به كافر با هم مسابقه مىدهند و گرفتارى خود را به او مىرساند و او هم بىتابى مىكند.پ 54- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: پيش آمدها روزى به پايان خواهند رسيد، هر گاه يكى از شما برايش پيش آمد سوئى شد بايد تسليم شود و صبر كند تا آن مشكل رفع گردد، اگر بخواهيد با حيله و مكر از آن نجات پيدا كنيد گرفتار مىشويد.پ على عليه السّلام مىفرمودند: صبر در برابر ايمان مانند سر در برابر بدن مىباشد، هر كس صبر ندارد ايمان ندارد،پ و مىفرمود: صبر بر سه نوع است، صبر در برابر مصيبت و صبر در برابر طاعت و صبر در برابر معصيت.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: صبر بر دو نوع مىباشد، صبر در هنگام گرفتارى كه بسيار زيبا هست و بهتر از آن صبر در هنگام روبرو شدن با حرام است.پ امام صادق عليه السّلام فرمود: با سپاسگزارى مىتوان از چيزهاى مورد علاقه زياد بدست آورد و با صبر و شكيبائى هم مىتوان از پيش آمدهاى بد كاست.
پ55- ابن عميره گويد: امام صادق عليه السّلام فرمود: از خداوند بترسيد و شكيبا باشيد، و بدانيد هر كس صبر نكند بىتابى او را از پا در مىآورد، و اگر در بىتابى از بين رفت پاداشى نخواهد يافت.پ 56- جابر عبد اللَّه گويد: امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: از گنجهاى بهشت نيكى و مخفى كردن كار است، و نيز در مشكلات و خويشتن دارى در مصائب.پ 57- امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: صبر كردن تو در برابر محرمات آسانتر است از صبر نمودن تو در عذاب قبر، و هر كس براى خدا صبر كند به او خواهد رسيد.پ 58- على عليه السّلام فرمود: صبر بر دو نوع مىباشد، صبر بر آنچه خوشت نمىآيد، و صبر از آنچه از آن خوشت مىآيد.پ على عليه السّلام فرمود: صبور پيروزى را از دست نخواهد داد اگر چه زمان آن طول بكشد.پ امير المؤمنين سلام اللَّه عليه فرمود: هر كس را صبر نجات ندهد، بىتابى او را هلاك مىكند.پ على عليه السّلام فرمود: هر گاه سختى به انتهاء رسيد فرج حاصل مىگردد، هنگامى كه حلقههاى گرفتارى تنگ شوند در آنجا گشايش پيش مىآيد.پ 59- رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: با صبر مىتوان به فيروزى رسيد و راه نجات پيدا كرد، هر كس درى را بكوبد آخر آن در باز مىگردد.پ على عليه السّلام فرمود: صبر مركبى است كه از پا در نمىافتد، و قناعت شمشيرى است كه كند نمىگرددپ فرمود: بهترين عبادت صبر و سكوت و انتظار فرج مىباشد.پ على عليه السّلام فرمود: صبر سپرى است كه آدمى را از فقر و پريشانى نگه مىدارد، و نيز فرمود: هر كس سوار مركب صبر شد هدايت مىگردد و در ميدان پيروز مىشود. 60- امام صادق عليه السّلام فرمود: آزاد در همه حال آزاد است، و اگر گرفتار مصيبتى شد صبر مىكند، و اگر مصيبتها پشت سر هم بر او فرود آيند كمرش خم
نمىگردد، و اگر اسير و مقهور گردد، بار ديگر مشكلات و سختيها تبديل به آسايش مىگردند.پ يوسف صديق و امين عليه السّلام اندوهش به او زيان نرسانيد، اگر چه او را به بردگى گرفتند و مقهور و اسير گرديد، تاريكى چاه و وحشت آن و سختىهائى كه در آنجا به او رسيد او را زيان نرسانيد، و آن حاكم ستمگر را برده او نمود، پس از اينكه مالك او بود.
خداوند او را به عنوان پيامبر مبعوث فرمود: و امتى را به خاطر او مورد ترحم قرار داد، و صبر هم اين چنين عواقب نيكى دارد، اينك صبر كنيد تا پيروز شويد، و مواظب صبر باشيد تا خداوند متعال به شما پاداش بدهد.پ 61- امام باقر عليه السّلام فرمود: هر كس صبر كند و كلمه استرجاع بر زبان جارى نمايد، و در هنگام مصيبت خداوند را سپاس گويد، به هر چه خداوند براى او مقدر كرده راضى شود اجرش با خداوند خواهد بود اما اگر صبر نكند قضاء خدا بر او جريان پيدا مىكند و مورد مذمت قرار مىگيرد و اجرش هم ضايع مىشود.پ 62- امام عليه السّلام فرمود: هر بنده مسلمانى كه گرفتارى پيدا كند و صبر نمايد خداوند پاداش هزار شهيد براى او مىنويسد.پ ابو الحسن عليه السّلام فرمود: خداوند هر كس را به مصيبتى گرفتار كند و او در آن مصيبت صبر كند پاداش هزار شهيد را خواهد داشت.پ على عليه السّلام فرمود: سرشت مؤمن بر اين است كه در مشكلات صبر كند.
