پ1- در علل (2 ر 149) بسندى از محمّد بن فيض كه گفتم: قربانت يكى از ما بيمار مىشود و پزشكان او را بپرهيز وادارند. فرمود: نه، ما خانواده جز از خرما پرهيز نداريم و با سيب و آب سرد درمان كنيم، گفتم: چرا از خرما پرهيز كنيد، فرمود: چون پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله و سلم على عليه السّلام را در بيماريش از آن پرهيز داد.پ 2- در خصال (157) بسندى از شهاب بن عبد ربه كه شنيدم امام ششم عليه السّلام ميفرمود: راستش زبير نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله و سلم آمد و يك گلابى در دست داشت، رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله باو فرمود: اى زبير اين چيست در دستت؟ گفت: يا رسول اللَّه اين يك گلابيست، فرمود: اى زبير گلابى بخور كه سه خصلت دارد، گفت: يا رسول اللَّه آنها چهاند؟ فرمود: دل را آسوده و جمع كند، بخيل را با سخاوت كند، و ترسو را دلير سازد، در محاسن مانندش از امام ششم عليه السّلام آمده و هم در مكارم (195).پ بيان: در نهايه گفته: در حديث است كه پيغمبر يك گلابى نزد طلحه انداخت فرمود: آن را بردار كه دل را آسوده كند و گفتند فراهم كند و به بهبودى و نشاط آورد، و از اينست حديث عايشه در باره آبگوشت شير كه دل بيمار را آسوده سازد و آسايش آور است.پ 3- در عيون (مضمون حديث طلحه را آورده) و در صحيفه رضا هم مانندش آمده.پ 4- در عيون (2 ر 73) بسندش تا على عليه السّلام كه نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله آمدم و گلابى در دست داشت و آغاز بخوردن آن نمود و بمن هم خورانيد و ميفرمود:
اى على بخور كه اين هديه خدا است به من و تو، فرمود: هر لذتى را در آن يافتم فرمود: اى على هر كه سه روز ناشتا گلابى خورد ذهنش پاك شود، و درونش پر از بردبارى و دانش گردد و از كيد ابليس و لشكرهاش محفوظ ماند.
پ5- در خصال (144) بسندش از منصور بن يونس كه شنيدم امام هفتم ميفرمود: سه تا زيان ندارند: انگور رازقى، نيشكر و سيب لبنانى.پ 6- در خصال (612) بسندش تا امير المؤمنين عليه السّلام كه خوردن سيب شستشوى معده است،پ فرمود: خوردن به نيروى دل ناتوانست و معده را پاك كند و دل را روشن سازد و فرزند را زيبا نمايد،پ فرمود: گلابى دل را جلا دهد و دردهاى درون را آرام كند.پ توضيح: از نهايه است كه نضح بسا بمعنى شستن است و از اين معنى است حديث (نضح الدم عن جبينه) در يك نسخه از مكارم با جيم آمده بمعنى پختن و آن تصحيف است، در مصباح گفته: ذكاة در لغت تماميت هر چيز است و باين معنى در فهم بكار رود يعنى پذير او زود كاو است.پ 7- در محاسن (548) بسندش از امام ششم عليه السّلام كه هر كس يك گلابى خورد خدا چهل روز حكمت بر زبانش جارى سازد، در مكارم مانندش آمده (196).پ بيان: نسبت گويائى بحكمت مجاز است چنانچه خداوند فرمود: اينست كتاب كه گويا است بر شما براستى 28- الجاثيه»پ 8- در محاسن (548) بسندى از ابى الحسن عليه السّلام كه گلابى براى پيغمبر بهديه آوردند و يك دانه برداشت و بريد و خورد چون سخت دوستش ميداشت و به كسانى كه در بر او بودند خوراند و فرمود: گلابى را باشيد كه دل را روشن كند و سنگينى سينه را ببرد. در مكارم: مانندش از امام رضا عليه السّلام آمده است.پ بيان: در نهايه گفته: اصل طخاء و طخيه تاريكى و ابر است و از اين معنا است حديث «ان للقلب طخاءة كطخائة القمر» يعنى دل پردهاى گيرد كه روشنى آن را ببرد- پايان-پ 9- در محاسن (549) بسندش از نوفلى كه جعفر بن ابى طالب در بر پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله بود و به آن حضرت گلابى هديه شد و يكى از آن را بريد به جعفر داد و او نخواست بخورد فرمودش: بگير بخور كه دل را پاك كند و ترسو را دلير سازد.
پبيان: بسا نخواستن براى تقديم بديگرى بوده و بىادبى نبوده.پ 10- در محاسن: (همين مضمون را آورده و در وصف گلابى فرموده): رنگ را صفا دهد و فرزند را زيبا كند.پ 11- و از همان: تا امام ششم عليه السّلام كه خوردن گلابى در ناشتا منى را پاك كند و فرزند را زيبا كند.پ بيان: زيبائى فرزند شرح پاك شدن منى است و بسا براى بيان اثر بخشى در اخلاق خوب فرزند باشد.پ 12- در محاسن (..) بسندى تا محمّد بن مسلم كه امام ششم عليه السّلام به پسر بچه زيبائى نگاه كرد و فرمود: سزاست كه پدرش گلابى خورده باشد، فرمود: گلابى چهره را زيبا كند و دل را آرام.
(در سه حديث ديگر اين مضامين روايت شدهاند).پ 13- در محاسن (550) بسندش تا امير المؤمنين عليه السّلام كه خوردن گلابى قوت دل است و پاكى روح و ترسو را دلير سازد (همين مضمون را از امير المؤمنين عليه السّلام آورده).پ 14- و از همان: بسندش كه طلحة بن عبد اللَّه نزد رسول اللَّه آمد و در دست آن حضرت گلابى بود و آن را به طلحه پرت كرد و فرمودش: بخور كه دل را آرام كند.پ 15- و از همان: از محمّد بن عمرو كه آن را بر آورده تا گفته: گلابى معده را پاك كند و دل را نيرو دهد.پ 16- و از همان: بسندش تا سفيان بن عيينه كه شنيدم امام پنجم ميفرمود:
به، اندوه غمگين را برد چنانچه دست عرق جبين را.پ 17- و از همان: بسندى تا اينكه گلابى را باشيد و آن را بخوريد كه خرد و مردانگى را فزايد (..)پ 18- و از همان: بسندش تا امام ششم عليه السّلام كه به معده را گشايد و دل را محكم
كند و خدا هرگز پيغمبرى نفرستاده جز كه به خورده، و فرمود سيب پاك كى معده است،پ فرمود: سيب بخور كه حرارت را خاموش كند و درون را خنك كند، و تب را ببرد، و در روايت ديگر و با را ببرد.پ بيان: «معده را گشايد» در بسيارى نسخ است و معنى مناسبى در اينجا ندارد اينكه بمعنى وسعت دهنده باشد و كنايه از اشتهاء آوردن براى خوراك، و در نسخهاى «يصوح» آمده بصاد و حاء بىنقطه و در ميان و او يعنى سبك كند و در نسخهاى «تضوح» آمده چنانچه گذشت و آن روشنتر است.پ 19- در محاسن: بسندش تا امام ششم عليه السّلام كه تب را نزدش ياد كردند و فرمود: ما خاندانى باشيم كه درمان نكنيم جز با ريختن آب خنك بر تن خود و خوردن سيب (551).پ 20- و از همان بسندش از امام ششم عليه السّلام كه اگر مردم خاصيت سيب را ميدانستند بيمارشان را جز با آن درمان نميكردند (..).پ 21- و از همان: از امام ششم عليه السّلام كه به تبدارانتان سيب بخورانيد، چيزى از سيب سودمندتر نيست.پ 22- و از همان: بسندش از درست بن ابى منصور كه مفضل بن عمر مرا نزد امام صادق عليه السّلام فرستاد در روز تابستانى گرم نزد آن حضرت رفتم و برابرش طبقى سيب سبز بود، بخدا بيدرنگ گفتم: قربانت از اين ميخورى با اينكه مردمش بد دارند، خودمانى فرمود: امشب تب كردم و فرستادم آن را برايم آوردند، اين تب را ميبرد و حرارت را خاموش ميكند، و بخانه آمدم و ديدم همه خاندانم تب دارند و بآنها خوراندم و تب را ريشه كن شد (551).پ توضيح: در كافى آمده كه «مرا نزد امام فرستاد با هدايا، يا براى جلب احسان آن حضرت» و معنى يكم روشنتر است. و در كافى است كه تب از آنها ريشه كن شد، و آن روشن است، در محاسن (همين مضمون را با اندك اختلافى در تعبير آورده و از مكارم مانندش را نقل كرده).
پ23- در محاسن بسندش از قندى كه مردم دچار وبا شدند و ما در مكه بوديم بمن هم دچار شد و به ابى الحسن عليه السّلام نوشتم و در پاسخم نوشت سيب بخور و خوردم و خوب شدم،پ و از همان: از ابو يوسف قنديست كه با برادرم در مدينه بوديم و مردم دچار خون دماغ شدند و چون كسى دو روز گرفتارش ميشد ميمرد، بمنزل برگشتم و ديدم برادرم سيف بسختى دچار آن شده و نزد امام ششم عليه السّلام رفتم و فرمود:
اى زياد سيب به سيف بده و باو خوراندمش و خوب شد. در مكارم مانندش آمده، و روايت 23 را باختصار از قندى نقل كرده.پ 24- و از همان: بسندش از جعفرى كه از امام ششم شنيدم ميفرمود: سيب درمان زهر و جادو و ناراحتى است كه از اهل زمين بخاطر نشيند و هم درمان بلغم غالب است و چيزى از آن زود سودتر نيست، در مكارم مانندش آمده از امام رضا عليه السّلام.پ 25- در محاسن: بسندش تا على عليه السّلام كه سيب پاك كن معده است (و اين مضمون را از امام ششم عليه السّلام آورده).پ 26- و از همان: بسندش از امام ششم عليه السّلام كه گلابى بخوريد زيرا دل را روشن كند و دردهاى درون را بفرمان خدا آرام سازد، در مكارم مانندش آمده.پ 27- در طب: بسندش تا امام ششم عليه السّلام كه اگر مردم اثر سيب را ميدانستند بيمارانشان را جز با آن درمان نمىكردند هلا كه آن سودمندتر از هر چيز است زودتر بويژه براى دل و پاك كن آنست.پ و از ابى بصير است كه شنيدم امام باقر عليه السّلام ميفرمود: چون خواستى سيب بخورى بويش كن و بخور كه چون چنين كنى از تنت هر درد و بلا را بيرون كند و هر آسيب روحى را آرام سازد كه از طرف ارواح باشند.پ بيان: ارواح پريانند و اخلاط تن هر دو به خصوص صفراء و سوداء كه در اخبار بدانها اطلاق شده و يكم روشنتر است و سببش اينست كه تسلط پرى غالبا بر اثر ضعف قلب و دماغ است و خوردن و بو كردن سيب آنها را نيرو دهد، در
نهايه ضمن حديث ضمام است كه «من اين ارواح را درمان كنم» در اينجا ارواح كنايه از جن است كه مانند ارواح بديد نيايند.پ 28- در طب: بسندش تا امير المؤمنين عليه السّلام كه گلابى بخوريد زيرا دل را روشن كند.پ 29- و از حلبى كه كس بامام ششم عليه السّلام از درد دل شكوه كرد و سنگينى آن، فرمودش گلابى بخور.پ 30- و از همان: بسندش تا امير المؤمنين عليه السّلام كه خوردن به مردى فزايد و ناتوانى برد.پ 31- و از همان: بسندش تا طلحة بن زيد كه از امام ششم پرسيدم از حجامت در روز شنبه فرمود ناتوان كند گفتم: درد من ناتوانيست و كم نيروئى فرمود: به شيرين را با دانهاش باش كه ناتوانى برد و معده را پاك كند و بشويد،پ و از آن حضرت است كه فرمود: در به اثريست كه در ديگر ميوهها نيست، گفتم: يا بن رسول اللَّه آن چيست؟ فرمود ترسو را دلير كند، اين بخدا از دانش پيغمبرانست عليهم السّلام.پ 32- در مكارم (196) پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود به خوريد كه دل را روشن كندپ فرمود: به خوريد و بهم هديه دهيد كه ديده را روشن كند و دوستى آورد در دل و بزنان آبستن خود دهيد كه فرزندتان را زيبا كندپ و از امير المؤمنين عليه السّلام كه به نيروى دل، و زندگى جان است و ترسو را دلير كند،پ فرمود: بوى به، بوى پيمبرانستپ از انس كه پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: به را ناشتا بخوريد،پ و از امام رضا عليه السّلام كه به را باشيد زيرا خرد را فزايد و از امام صادق عليه السّلام كه هر كه ناشتا به خورد منى او پاك و چهرهاش زيبا شود، در كتاب جامع ابى جعفر اشعريست از او عليه السّلام كه خدا هرگز پيغمبرى نيانگيخته جز كه در دست به داشته، و نيز فرمود: بوى پيغمبران بوى به است و بوى حور العين بوى گل آس است و بوى فرشتهها بوى گل محمدى و هرگز خدا پيغمبرى نفرستاده جز كه بوى به داشته، و از امام باقر عليه السّلام كه به اندوه حزين برد، و از امام صادق عليه السّلام كه به بچه پسر زيبا نگريست و فرمود:
سزد كه پدرش به خورده باشد،پ پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: به خوريد كه دل را روشن كند و خدا هرگز پيغمبرى نفرستاده جز كه از به بهشتش خورانده و نيروى 40 مردش فزودهپ فرمود: به خوريد كه هوش فزايد و تيرگى دل برد و فرزند را زيبا كندپ و در حديث است كه سيب فراموشى آرد چون معده را چسبندگى دهد،پ پيغمبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود: سيب را ناشتا بخوريد كه پاك كن معده است،پ و از امام پنجم است كه ما خاندان درمان نكنيم جز با آب سرد ريختن بر تن براى تب و خوردن سيب،پ و از امام صادق عليه السّلام است كه گلابى پاك كند معده را و آن را نيرو دهد و با به برابر است.پ 33- در دعوات راوندى: از امير المؤمنين عليه السّلام كه طلحه نزد رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله آمد كه يك به بدست داشت و آن را نزد طلحه افكند و فرمود:
اى ابا محمّد بگيرش كه دل را آرام كند،پ فرمود صلى اللَّه عليه و آله بزنان آبستن خود به بدهيد كه اخلاق فرزندانتان را نيكو كند.پ 34- در كتاب الامامة و التبصره: بسندش تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه بوى پيغمبران بوى به است و بوى حور العين بوى گل آس و بوى فرشتهها بوى گل سرخ، و بوى دخترم فاطمه زهرا عليها السّلام بوى به و آس و گل و خدا پيغمبرى و وصىّ پيغمبرى مبعوث نكرده جز كه بوى به داشته، آن را بخوريد و بزنان آبستن خود دهيد تا فرزندهاتان زيبا شوند.پ 35- در دعائم: از رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه بهى بريد و از آن خورد و به جعفر بن ابى طالب هم داد و فرمود: بخور كه به دل را پاك كند و ترسو را دلير كند،پ و از على عليه السّلام كه سيب بخوريد براى آنكه پاك كن معده است (2/ 113). 36- در صحيفه رضا: تا رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله كه چون مرا بآسمان بردند جبرئيل دستم را گرفت و مرا بر يكى از پلههاى بهشت نشانيد و يك دانه به بدستم داد و آن را ميچرخاندم كه ناگاه شكافت و دختركى حوروش از آن بدر آمد كه بهتر از آن نديده بودم و گفت: درود بر تو اى محمّد گفتم: تو كيستى؟
پاسخداد راضيه مرضيهام خدايم از سه نوع آفريده فرودم از مشك است و ميانم از كافور و فرازم از عنبر و با آب زندگى خمير شدم وانگهم خدا فرمود: باش و بود شدم، مرا براى برادرت على بن ابى طالب آفريده، در عيون بهر سه سند مانندش آمده (2/ 26).پ 37- در درّ منثور از على بن ابى طلحه كه نخست خوراك آدم پس از فرود بزمين گلابى بوده، و چون خواست قضاى حاجت كند مانند درد زائيدن زن برايش رخ داد، و بخاور و باختر رفت و ندانست چه كند تا جبرئيل فرو شد و او را بر سر قدم نشانيد و از او بر آمد و چون بويش را شنيد هفتاد سال ميگريست (1/ 56).
گويم: بسيارى اخبار در باب انواع ميوهها و در باب انار گذشتند.پ 38- در فردوس: كه رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله فرمود: به را ناشتا بخوريد.پ 39- در كافى (6/ 26) بسندش تا امام هشتم عليه السّلام رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله را خوش مىآمد نگاه كردن به اترج سبز و سيب سرخ.
