- در قرب الاسناد- 34- بسندش از امام ششم عليه السّلام كه پرسش شد از تخم پرنده آبى، فرمود هر كدام مانند تخم مرغ خانگى يك سرش پهن است بخور و گر نه مخور.پ بيان: ميان فقهاء ما خلافى نيست كه تخم تابع خود حيوان است در حلالى و حرامى و اگر اشتباه شود آن تخم كه دو سويش برابر نيست حلال است نه آنچه برابر است و اخبار بسيار هم بر آن دلالت دارند، و مشهور است كه تخم ماهى حلال حلال است و از حرام حرام، و اگر اشتباه شود آن تخم ماهى كه زبر است حلال است و آنكه نرم است حرام.
و بسيارى از اصحاب اين تفصيل را مقيد بحال اشتباه نكردند و مطلق آوردند و ابن ادريس منكر آن است، در سرائر گفته: اصحاب ما رفتند باينكه هر چه از تخم ماهى زبر است خورده شود و هر چه نرم و شل است خورده نشود و دليلى از كتاب و سنت و اجماع بر اين گفته نيست و خلافى نيست كه هر آنچه در شكم ماهى است پاك است و اگر اين درست بود ماهى خرد نمك سود حلال نبود- پايان.
گويم: روايتى نديدم كه اين تفصيل را داشته باشد و ظاهر اينست كه اتفاق بيشتر فقهاء بر آن مستند بروايت است و اعتماد بر اين ظاهر هم مشكل است و هر تخمى كه از ماهى حلال گرفته شود حلال است و اگر از حرام باشد ظاهراً حرام است و اگر مشتبه باشد حكمش را دانستى كه ظاهر عموم آيات و اخبار حلال بودنست
بويژه اگر زبر باشد و احوط اجتناب از آنست مطلقا، در مختلف از قول شيخ مفيد- ره- آورده كه تخم زبر ماهى حلال است و از نرم و شل بايد كناره كرد.
و سلّار گفته: تخم ماهى دو بخش است زبر و نرم و نخست حلال است و دوّم حرام، و ابن حمزه هم چنين گفته وانگه كلام ابن ادريس را آورده و گفته مورد اعتماد اباحه است براى عموم قول خدا تعالى «حلال شده بر شما شكار دريا و خوراكش، 96- المائده» و بما احاديث معتبرى منافى آن نرسيده و بايد آن را پيروى كرد. پايان.
گويم: ظاهر اينست كه حكم فاضلين به اباحه در باره تخم ماهى حلال است نه مطلقا.پ 2- در قرب الاسناد: (118) بسندش از على بن جعفر از برادرش موسى عليه السّلام كه پرسيدمش از تخمى كه كسى از نيزار بدستش رسيده و نداند تخم چيست شايد خوردنش؟ فرمود: اگر دو سويش نابرابرند باكى ندارد و اگر برابرند حرام است.پ 3- در خصال (1/ 140) بسندش از سلمه كنيز فروش كه از امام ششم عليه السّلام پرسيدم كدام تخم حرام است؟ فرمود: هر كدام سرش را از كونش نشناسى مخورش.پ 4- و از همان (610): از امام ششم كه سه چيز لاغر كنند: پيوسته تخم خوردن، ماهى خوردن و گل خرما خوردن.پ 5- در تحف العقول: (248) از امام صادق عليه السّلام كه تخم حلال آنست كه دو سويش نابرابرند و اگر برابرند خوردنش حرام است.پ 6- در بصائر و دلائل طبرى: (148) بسندى از مردى از اهل يك چاه آب كه من نزد امام ششم عليه السّلام بودم و با او وداع كردم و بيرون شدم تا به اعوص (مكانى است) رسيدم و نيازى يادم آمد و برگشتم نزد او و خانه پر شده بود ميخواستم در باره تخم خروس آبى از او بپرسم (سخنى فرمود) كه يعنى تخم خروس آبى را مخور.
پبيان: دلالت دارد بر حرمت خروسهاى آبى و تخم آنها، و گويا نشانههاى حلالى ندارند و حمل بر كراهت شود.پ 7- در محاسن: (481) بسندش تا على عليه السّلام كه پيغمبرى بخدا از كمى نژاد امتش شكوه كرد و باو فرمود: بدانها فرمايد تخم بخوريد و خوردند و نژادشان فزود.پ 8- و از همان (481) بسندى از امام ششم عليه السّلام كه پيغمبرى بخدا از كمى فرزند شكوه كرد و او را فرمود تخم بخورد.پ 9- از همان (481) بسندش (همين مضمون را آورده).پ 10- و از همان بسندش از عمر بن ابى حسنه جمّال كه بابى الحسن عليه السّلام از كمى فرزند شكوه كردم فرمود آمرزشخواه و تخم مرغ را با پياز بخور.پ 11- و از همان بسندش از موسى بن بكر كه شنيدم أبو الحسن عليه السّلام ميفرمود:
بسيار تخم بخوريد كه فرزند را فزايد.پ 12- و از همان بسندش از امام ششم عليه السّلام كه هر كه فرزند ندارد بسيار تخم خورد.پ 13- و از همان بسندش از مرازم كه نزد امام ششم عليه السّلام تخم را نام بردند و فرمود: هلا آن سبك است و شهوت گوشت را ببرد.پ 14- و از همان بسندش از مرازم همين را آورده و افزوده كه در تخم شرّ و فسادى نيست.پ 15- در محاسن بسندش از امام ششم عليه السّلام كه زرده تخم سبك است و سفيدهاش سنگين.پ 16- در محاسن بسندش از حمران بن اعين كه بامام ششم عليه السّلام گفتم: مردمى پندارند زرده تخم سبكتر است از سفيدهاش فرمود: از چه راه گويند؟ گفتم: پندارند كه پر از سفيده است و استخوان و پى از زرده است امام فرمود: پس پر سبكتر از آنها است.
پبيان: مىشود منظور اين خبر بيان نادانى آنها باشد به علت و اگر چه اصل قضاوت درست است، يا خير نخست از تقيه باشد و خلاصه سخنش اين است كه علت آنها نقيض مدعا شدنست زيرا پر سبكتر اجزاء پرنده است و سبك است كه سبك آورد پس سفيده سبكتر است.پ 17- در فقه الرضا فرمود عليه السّلام تخمى حلال است كه دو سويش نابرابرند.پ 18- در خرائج: روايت است از اسماعيل بن مهران كه نزد امام ششم عليه السّلام بودم براى وداع چون آن سال حاجى بودم و بيرون شدم و چند چيز بياد آوردم كه ميخواستم از او بپرسم و برگشتم و خانهاش پر بود از مردم و مسألهام از تخم پرندههاى آبى بود و نپرسيده بمن گفت: تخم پرنده آبى را مخور.پ 19- در مناقب (4/ 240) پرسش شد از امام باقر عليه السّلام كه در جزيرهاى تخم فراوانى يافت شده فرموده بخور هر چه دو سويش نابرابرند و مخور آنچه دو سويش برابرند.پ 20- در مكارم (184) از على بن احمد اشيم كه شكوه كردم بامام رضا عليه السّلام كه خوراك كم بمن گوارا است، فرمود: زرده تخم مرغ بخور و خوردم و سود برايم داشت.پ 21- از امام ششم عليه السّلام كه هر كه فرزند ندارد بايد بسيار تخم مرغ بخورد.پ 22- از على عليه السّلام كه پيغمبرى بخدا از كمى نژاد امتش شكوه كرد و خدا عزّ و جلّ باو فرمود به آنها فرمايد كه نان با تخم بخورند.پ 23- از زراره كه از امام پنجم عليه السّلام پرسيدم از تخمها كه در نيزارها است فرمود: هر چه دو سويش برابرند مخور و هر چه نابرابرند بخور.پ 24- در هدايه: بخور هر تخمى كه دو سويش نابرابرند و مخور آنچه برابرند (79).پ 25- در دعائم: (2/ 123) از جعفر بن محمّد عليه السّلام كه هر تخمى دو سويش نابرابرند خوردنش حلال است و اگر نابرابرند تخم جانور حرامند.
