پدر طب: 86- بسندى تا امام سوم عليه السّلام كه اگر ميدانستند مردم اثر هليله زرد را بوزنش طلا آن را ميخريدند، بيكى از يارانش فرمود: هليله زرد بگير با 7 دانه فلفل و بساى و آن را ببيز و بچشم بكش.پ 2- در فردوس: از پيغمبر كه فرمود هليله سياه از درخت بهشت است.پ توضيح و تأييد: ابن بيطار بنقل از بصرى گفته: هليله چهار رسته است:
زرد. و سياه هندى ريز، و سياه كابلى درشت، و فرو رفته نازك و معروف بچينى رازى گفته: زردش مسهل صفراء است، سياهش مسهل سوداء، و آنكه كرف است مسهل خوبى نيست بلكه معده را شستشو كند و نبايد در مسهل بكار رود. پايان ابن سينا در قانون گفته: هليله معروف است و زرد دارد و سياه هندى كه خوب رسيده است و گرمتر است. و كابلى درشتتر است از همه، و چينى كه نازك و سبك است، بهتر همه ريز زرد تند است كه بسبزى زند و پر و سخت باشد، و بهتر كابلى فربه فربهتر و سنگينتر است كه زير آب رود و بسبزى زند، و بهتر رسته چينى نوكدار است، و گفتهاند زرد گرمتر از سياه است.
و گفتهاند: هندى كمى سرد است از كابلى، و همه سردند در درجه 1 و خشك در درجه 2، همه خلط صفراء را خاموش كنند و برايش سود دارند، و سياهش رنگ
را باز كند. و همه براى خوره خوبند.پ و كابلى براى حواس و حفظ عقل و هم سردرد خوب است، زرد براى چشم سست و واافتاده و بچشم كشند براى آبريزى چشم خوبست و بنوشند براى خفگى و هراس، و براى درد سپرز و اعضاء هاضمه همه خوبند بويژه سياه كه معده را نيرو دهد، و خوراك را هضم كند و مخمله معده را تقويت كند به دباغى و باز كردن و رطوبت كشى. و زردش دبّاغ خوبى است براى معده و همچنين سياه، و چينى در عملى كه كابلى ميكند ناتوانست و در كابلى پرده آوريست، و براى استسقاء خوبست و كابلى و هندى كه با زيت برشته شود براى بستن شكم خوبند. و زردش مسهل صفراء و اندكى بلغم است، و سياهش مسهل سوداء و براى بواسير خوبست و كابلى مسهل سوداء و بلغم هر دو است و گفتند: كابلى براى قولنج خوبست، و يك شربت مسهل از كابلى خيسانيده از 5 تا 11 درهم (از 3 تا 6 مثقال) و اگر خشك باشد تا 2 درهم (يك مثقال و خردهاى) و من گويم تا بيشتر هم رواست، و زرد را من گويم بسا تا ده درهم و بيشتر هم كوبيده و خيسانده در آب بنوشند و كابلى براى تبهاى كهنه خوب است- پايان- ذكر آمله در داروهاى تركيبى آيد، و اطباء برايش منافع بسيار ياد كردند گفتند: سرد است در درجه 1 و خشك در درجه 2، قابض است و بن مو را سخت كند و معده و مقعد را نيرو دهد و دباغى كند و ببندد و تشنگى را رفع كند، و بدل تيزى و هوش افزايد، و باه را برانگيزد، و آب دهن و قىء را بندد، و گرمى خون را فرو نشاند، شكم را بندد و مو را سياه كند.
و مربايش شكم را نرم سازد و براى بواسير خوب است، و اشتها آورد و اعضاء درون را نيرو بخشد بويژه معده و رودهها را، و چشم را تقويت كند، و هم دل و ذهن و حفظ را.
ابن سينا گفته: خلاصه از داروهاى مقوى همه اعضاء است، و بايدش با عسل ساخت، بليله را گفتند، مزهاى نزديك بآمله دارد. شيرين است و نزديك بفندق.
ابن سينا گفته: گرم است در درجه 1- و خشك در درجه 2- و نيروى گشاينده
و قبض دارد، معده را بدباغى و فراهم كردن نيرو دهد، و براى سستى و رطوبتش خوبست، چيزى بهتر از آن معده را پاك نكند و بسا شكم را بند آرد و نزد برخى تنها ملين است و آن روشن است، و براى روده راستا و مقعد خوب است- پايان- و برخى گفتند: كه در عمل و نيرو بآمله ميرسد.
